Duymak, çoğumuzun günlük hayatta değerini yeterince bilemediği, fazlasıyla alışık olduğumuz bir olay. Ancak duymak, karmaşık süreçleriyle bir mucize de aynı zamanda. Bu bölümde duyma sürecimizde yaşananları takip edeceğiz. Bu eylemi gerçekleştirirken ortaya çıkan mucizelere tanık olacağız.



Sunan: Barış Özcan

Hazırlayan: Berkant Gültekin

Ses Tasarım ve Kurgu: Metin Bozkurt

Yapımcı: Podbee Media






Tüm bölümler ve daha fazlası için ⁠⁠podbeemedia.com⁠⁠'u ziyaret et!



----- Podbee Sunar -------



Bu podcast reklam içermektedir.

50 - İşitsel Bir Pusula

Herkese merhaba. Ben Barış Özcan. 111. frekansa hoş geldiniz. Doğmadan birkaç ay öncesini hayal edin benimle. Nerede olduğumuzu çok iyi biliyorsunuz. Anne karnında. Dünyaya gözlerimizi açmadan önce ömrümüzün 9 ayını geçirdik burada. Bu karanlık boşluğun içinde. Asılı bir şekilde. Peki neler yaşadık onca süre boyunca? Bir kere neredeyse hiçbir şey görmedik. Görme duyumuz 6. aydan itibaren vardı ama tek görebildiğimiz şey karanlıktı. Tad almak derseniz, onun da pek bir anlamı yoktu. Bizi besleyen bir göbek bağımız vardı ya. Dokunmak deseniz çoğu zaman dış dünyaya fazlasıyla kapalı, yalnızca bizi çevreleyen o küçük dünyamızla ilgiliydi. Peki, öyleyse anne karnında geçirdiğimiz zaman mental anlamda öyle bomboş bir deneyim mi? Asla. Çünkü anne karnındayken en çok duyuyor ve dinliyoruz. İşitmek diğer tüm duyularımızdan önce henüz anne karnındayken bizi etkisi altına alıyor. Güvenli karanlığın içinde geçirdiğimiz aylar boyunca annemizin kalp atışlarını, karanlığı dolduran sıvıların bir o yana bir bu yana çalkalanışını, annemizin konuşmasını ve onunla konuşanları, çevrede olup bitenleri tek tek sayılamayacak kadar çok sesi durmaksızın dinledik. Duymak yaptığımız ilk şeylerden biri ve anne karnındaki yaşantımızda dış dünyaya açılan belki de tek kapımız. Dışarıdaki dünyaya gözlerimizi açmamızdan önce onun sesini duyduk. Düşünün ya nefes almamızdan bile önce. İlk nefesimizden bile önce. Duymak bizim için ilksel bir şey. O, dünyayı anlama ve anlamlandırma çabamızda en temel pusulalarımızdan. Bu bölümde bu pusulanın bizi nelere, ne şekilde adapte ettiğini konuşacağız. Ama ondan da önce bizzat pusulanın nasıl çalıştığını anlatayım. Çünkü duymak bence akıl almaz bir aktivite. Sanırım hepimiz hatırlıyoruzdur lise biyoloji derslerinden veya en azından ortaokul fen derslerinden. Şöyle bir üçlü var değil mi? Çekiç, örs, üzengi. Vücudumuzdaki en küçük üç kemik. Bu üç minnak kemiğin omuzlarında duymak gibi koskoca bir sorumluluk yüklü. Ama adına işitmek dediğimiz olay yalnızca bu üç kemiğe bağlı değil. Çok daha karmaşık bir süreçten söz ediyoruz. Ses, özünde bir titreşim, bir enerji, maddenin, onu oluşturan moleküllerin titreşimiyle meydana geliyor. Hatta ses, bu titreşimin ta kendisi. Özünde bir dalgalanma yani. Durgun suya bir taş attığımızda oluşan su dalgaları gibi. Dalgalar halinde yayılıyor. Beni şu anda nereden dinliyorsanız, hoparlör ya da kulaklık, aslında bunların içlerinde sürekli titreşen konik bir yüzey var. Bu koniler bir içeri bir dışarı milimetrik hareketlerle havada bir basınç dalgasına sebep oluyor. Yani havayı titreştiriyor. Hatırlayın, ses dediğimiz şey de zaten bir titreşimdi. İşte bu titreşimler önce kulağımızın dış kısmına ulaşıyor. Kulağımızın en dış kısmına kulak kepçemize. Anatomik olarak bu dalgaları yakalayıp tek bir noktaya yönlendirmek için biçilmiş kaftan kulak kepçesi. Bu arada söylemeden geçemeyeceğim. Her kulağın yapısı elbette birbirinden farklı. Her kulak kepçesi tıpkı parmak izimiz gibi eşsiz bir anatomik yapıya ve tabii farklılıklara sahip. Bunu aklınızda tutun çünkü daha sonra tekrar döneceğiz buraya. Ama biz şimdilik sesin bedenimizdeki yolculuğuyla devam edelim. Ses dalgaları işte o kulak kepçesinden kulak kanalına doğru yöneliyor. Ve bu kanaldaki ilk engele kulak zarına çarpıyor. Kulak zarını tıpkı bir davul yüzeyi gibi titreştiriyor. Biyoloji derslerinden hatırladığımız o çekiç, ırz ve üzengi işte burada devreye giriyor. Titreşen kulak zarı sırasıyla çekiç, ırz ve üzengi kemiklerini hareket ettiriyor. Bir parçadan diğerine aktarılan titreşimin şiddeti de giderek artıyor. Öyle ki kulak zarımızı harekete geçiren titreşimler üzengi kemiğine ulaştığında ilk halinden yaklaşık 22 kat daha şiddetli bir basınca erişiyor. Ama durun, daha bitmedi. İşitmenin en akıl almaz bölümüne geldik şimdi. Koklea. Koklea, iç kulakta bulunan spiral biçiminde bir yapı. Şekli nedeniyle ona kulak salyangozu da deniyor. İçi özel bir sıvıyla dolu. Evet, sıvıyla. Kendi etrafımızda hızlıca dönüp dönüp dönüp, sonra aniden durduğumuzda... Ah, neden başımız döner? Hiç düşündünüz mü? Nedeni işte bu sıvı. Biz dönüp aniden durduğumuzda kokleya içindeki bu sıvı hareket etmeye devam ediyor. Basit bir eylemsizlik yasası örneği. Ve biz aniden durduğumuzda bu sıvı hala hareket ettiği için beynimiz bunu sanki dünyamız dönüyormuş gibi algılıyor. Denge ve duymak böyle yakın bir ilişki içinde. Ama biz yine işitme sürecindeki yolculuğumuza dönelim. En son üzengi kemiğinden nereye geçmiştik? Kokleaya değil mi? Üzengi kemiğinin ilettiği titreşimler koklea ve haliyle içindeki perilenf sıvısında bir titreşim oluşturuyor. Yani ses dalgaları sıvı içinde yeni bir titreşim yaratarak bu spiral yapının bir ucundan diğerine taşınıyor. Tıpkı suya atılan taşın yarattığı halkalar gibi. Ardından bu dalgalar, kokleanın bir bölümünün duvarlarında bulunan tüy hücrelerine çarpıyor ve nihayet steryosili adı verilen yaklaşık 30 bin tane özel tüy hücresi sayesinde o ana dek mekanik olarak yayılan ses dalgaları sinirler aracılığıyla beynimize iletilebilecek birer sinyale dönüşüyor. Düşünün, bu anlattığım karmakarışık süreç yaşadığımız her salise hiç durmaksızın gerçekleşiyor. Duyduğumuz her seste. Belki de bundan sonra duyduğunuz her seste, dinlediğiniz her müzikte bu sürecin tamamını zihninizde canlandırabilirsiniz. Ya da fazla düşünmeyin isterseniz, dinlemenin keyfine varın. Bütün hikayenin özü şu, bize çok sıradan gelse de duymak, takibi zor ve onlarca parçadan oluşan kompleks bir pusula aslında. Pusula. İşitmeyi başından beri böyle pusula pusula diye adlandırmamın bir nedeni daha var. Ama bu konuya girmeden önce burada bölümümüze kısa bir ara vereceğiz. Döndüğümüzde kulağınızda kulaklıklar olsa iyi olur çünkü kulaklıkla dinlenmesi gereken bir bölümle devam edeceğiz. Evet ne diyorduk? Pusula diyorduk. Duyularımızın tamamı aslında bizim için birer pusula. Bunu baştan kabul edelim. Ama işitmenin farklı bir yönü daha var. Mesela elime bir kibrit aldığımda ve bunu kulağınızın bir tarafına getirip yaktığımda bunun ne yönden geldiğini seçebiliyorsunuz. Veya tam tersi tarafa geçtiğimde gözleriniz kapalı olsa bile yalnızca duyarak nerede, ne tarafınızda olduğumu biliyorsunuz. Görmeden, yalnızca işiterek yapıyorsunuz bunu. Buna ses lokalizasyonu adı veriliyor. Sesin kaynağını bulabilme becerisi. Daha doğrusu ses kaynağının bize göre konumu. Bunu bu denli etkili yapabiliyor oluşumuzu bir değil iki kulağımızın olmasına borçluyuz. Size ara vermeden önce kulaklık takmanızı söylemem işte bu yüzdendi. Çünkü lokalizasyonu etkili kılan şey iki kulağımız arasındaki kalibrasyon. Belli bir noktadan yayılan ses iki kulağa da farklı zamanda ve farklı şiddette ulaşıyor. Yani sol tarafınızda duyduğunuz bir ses önce sol kulağınıza ulaşırken sağ kulağınıza hem daha zayıf hem de daha geç ulaşıyor. Elbette milisaniyelerden bahsediyorum. Çok ama çok ufak bir gecikmeden. Ama işte bu ufacık gecikme sağ ve sol kulak arasında sesin algılanan şiddeti ve zamanlamasıyla ilgili bir fark yaratıyor. Beynimizin iki kulak arasındaki bu farkı yorumlaması sayesinde ses kaynağının yerini doğru bir şekilde tespit edebiliyoruz. Aslında bunun bir örneğini görsel dünyamızdan da biliyoruz. Birlikte uygulamamıza izin verin şimdi. Bunun için söylediklerimi adım adım takip etmeniz gerekiyor. Önce tek gözünüzü kapayın. Hangisi olduğu fark etmez. İster sağ ister sol. Önemli olan dünyayı iki değil bir gözle görmeniz. Şimdi iki elinizi karşınızda yaklaşık göz hizanızda iki yana açın. Sanki büyükçe bir kolyeyi yanlarından tutup taşıyormuş gibi. İşaret parmaklarınız hariç ellerinizi birer yumruk yapın. Yani iki elinizde sanki bir şey işaret ediyormuş gibi dursun. Tamam. Neredeyse hazırız. Şimdi iki elinizin işaret parmağı birbirlerini işaret etsin. Tamamız değil mi? Birazdan üçten geriye doğru sayacağım ve tek gözünüz kapalı bir şekilde havadaki parmaklarınızı ortada buluşturup uçlarını birbirine dokunduracaksınız. Hazır mısınız? 3-2-1 Yapabildiniz mi? Tam uçlarını nokta atışı bir şekilde birleştirebildiniz mi? Bunu birkaç kez deneyin. Eğer birleştiremiyorsanız, biri önde diğeri arkada kalıyorsa şaşırmayın. Bunun nedeni dünyaya tek gözle baktığımızda derinlik algımızın zayıflaması. Aynı hareketi iki gözünüz açık yaparsanız, parmaklarınızı ortada buluşturmanın çok daha kolay olduğunu fark edeceksiniz. Çünkü derinlik algımızı beynimizin iki gözümüze farklı açılardan düşen görüntüyü yorumlaması sayesinde kalibre ediyoruz. Ses lokalizasyonu yani ses kaynağının bize göre konumunu seçebilme becerisi de tıpkı iki gözümüzün derinlik algısı gibi. İki kulağa ihtiyaç duyuyoruz bunun için. Ve kulağımıza taktığımız iki kulaklık sayesinde bir kuaförde yaşadığımız saç kesimini burada simüle etmek mümkün olabiliyor. Buradaki büyü iki kulaklığa verilen seslerin arasında ufak gecikmeler ve şiddet farklılıkları olmasında. Bir saniye şurayı da biraz düzeltelim. Bu arada kuaför demişken bu türde üretilmiş en başarılı ses kaydı. İlk kez bundan yıllar önce rastladığım Virtual Barbershop adlı kayıt. Eminim siz de bir noktada buna rastlamışsınızdır ama eğer rastlamadıysanız bu bölümden sonra YouTube'a Virtual Barbershop yazın ve kulaklıklarınızı takıp dinleyin derim. İnanılmaz bir kayıt gerçekten. Evet bu arada saatler olsun borcunuz 60 lira. Sanal saç tıraşı için sanal ödemelerimiz geçerlidir. Şimdi saçlarınızı rahat bırakıp son olarak bir kez daha kafanızın içine dalalım. Çünkü adına duymak dediğimiz bu pusulanın yapısına dair anlatmak istediğim son bir şey daha var. Gelin benimle. Bölüme anne karnında başlamıştık. Şimdi ise kafanızın içindeyiz. Yolculuk boyunca işitmenin ne kadar karmaşık bir süreç olduğunu konuşmuştuk. Pusulanın ne kadar fazla parçası olduğunu yani. Ama henüz bitmedi. Hatırlarsanız yakın dönemde yayınladığımız işitsel illüzyonlar bölümünde duymanın yalnız kulaklarla ilgili olmadığını, aynı zamanda beynin bir aktivitesi, gelen ham verileri yorumlaması olduğunu da söylemiştim size. Kulak zarıyla başlayan, üç küçük kemik ve koklea ile devam eden bu yolculuk nihayet beyne ulaşıyor. Northwestern Üniversitesi'nden nörobilim profesörü Nina Krauss işte tam bu konuyu çalışıyor. Seslerin beynimiz tarafından nasıl duyulduğunu. ''Bir ses duyduğumuzda'' diyor Krauss, ''beynimizde sese tepki veren nöronlar ateşlenir ve kafa derisine yerleştirilen elektrotlarla bu elektriği ölçebiliriz. Bu ölçümlerden elde ettiğimiz verileri de doğru bir algoritma sayesinde tekrar sese çevirip beynin ne duyduğunu örneklendirebiliriz. İnanabiliyor musunuz buna? Evet, doğru tahmin ettiniz. Krauss bu ölçümleri gerçekleştirmiş ve örneklerini de bizlerle paylaşmış. Deney esnasında katılımcılara Amazing Grace adlı parçadan bir kesit dinletilmiş. Onların dinlediği kesit şöyle. Ve ardından elektrotlar aracılığıyla nöronların ateşlenmesini dinleyerek elde ettiği verileri sese dönüştürmüş. Ortaya çıkan sonuç da şöyle. Şaşırtıcı derecede benziyor. Neredeyse aynısı değil mi? Ama durun, henüz bitirmedik. Daha önce kulağın yapısından söz ederken her kulak kepçesinin tıpkı parmak izi gibi eşsiz olduğundan söz etmiştim ya, bizler biyolojik olarak, anatomik olarak bazı temel hatları paylaşsak da her birimizin bedeni bir diğerinden farklı. Ve farklı olan yalnızca kulak kepçelerimizin anatomisi değil, her birimizin beyinleri de birbirinden farklı. Ve bu durum neyi, nasıl işittiğimizi etkiliyor. Prof. Krauss'un bir sonraki adımı da farklı beyinlerin aynı şarkıyı dinlediğinde verdikleri tepkileri karşılaştırmak olmuş. Katılımcılara Beatles'ın A Hard Day's Night parçası dinletilmiş. Ve daha sonra her bir katılımcının beyninin duyduğu ses kaydedilmiş. Karşınızda ilk beyin. Şimdi ikincisi. Ve son olarak üçüncüsü. Aralarındaki farkı algılayabiliyoruz değil mi? İlki daha dengeli bir versiyonken, ikincisinde ses nasıl da buğulandı, pusulaştı. Sonuncusunda ise tiz sesler nasıl da daha ön planda algılandı. Öyleyse her birimiz dünyayı farklı şekillerde duyuyoruz. Ufak ama kesinlikle var olan farklılıklar bunlar. ana rahminden ayrıldığımız o andan itibaren farklı hayatlar yaşadık, farklı şeyler deneyimledik, farklı şeyler duyduk ve dinledik. İçinde yüzdüğümüz o ufacık güvenli odacığımızdan koskoca okyanuslara açıldık. Açık denizlerde yönümüzü bulmamızı, dünyayı anlamlandırmamızı sağlayan kendimize has o pusulalarımızla. Öyleyse bu pusulanın mutlak bir kuzey kutbu olmadığını da fark etmişsinizdir herhalde. Yani tek bir doğrunun olmadığını aklımızda tutmamız gerek. En önemli soruysa kendi pusulamızla açık denizlerde nereye yol alacağımız. O halde iyi yolculuklar, Yelkenler Forha!

Herkese merhaba. Ben Barış Özcan. 111. frekansa hoş geldiniz. Doğmadan

birkaç ay öncesini hayal edin benimle. Nerede olduğumuzu çok iyi biliyorsunuz. Anne karnında. Dünyaya gözlerimizi açmadan önce ömrümüzün 9 ayını geçirdik burada. Bu karanlık boşluğun içinde. Asılı bir şekilde.

Peki neler yaşadık onca süre boyunca? Bir kere neredeyse hiçbir şey görmedik. Görme duyumuz 6. aydan itibaren vardı ama tek görebildiğimiz şey karanlıktı. Tad almak derseniz, onun da pek bir anlamı yoktu. Bizi besleyen bir göbek bağımız vardı ya. Dokunmak deseniz çoğu zaman dış dünyaya fazlasıyla kapalı, yalnızca bizi çevreleyen o küçük dünyamızla ilgiliydi.

Peki, öyleyse anne karnında geçirdiğimiz zaman mental anlamda öyle bomboş bir deneyim mi? Asla. Çünkü anne karnındayken en çok duyuyor ve dinliyoruz.

İşitmek diğer tüm duyularımızdan önce henüz anne karnındayken bizi etkisi altına alıyor. Güvenli karanlığın içinde geçirdiğimiz aylar boyunca annemizin kalp atışlarını, karanlığı dolduran sıvıların bir o yana bir bu yana çalkalanışını, annemizin konuşmasını ve onunla konuşanları, çevrede olup bitenleri tek tek sayılamayacak kadar çok sesi durmaksızın dinledik.

Duymak yaptığımız ilk şeylerden biri ve anne karnındaki yaşantımızda dış dünyaya açılan belki de tek kapımız. Dışarıdaki dünyaya gözlerimizi açmamızdan önce onun sesini duyduk. Düşünün ya nefes almamızdan bile önce. İlk nefesimizden bile önce.

Duymak bizim için ilksel bir şey. O, dünyayı anlama ve anlamlandırma çabamızda en temel pusulalarımızdan. Bu bölümde bu pusulanın bizi nelere, ne şekilde adapte ettiğini konuşacağız. Ama ondan da önce bizzat pusulanın nasıl çalıştığını anlatayım. Çünkü duymak bence akıl almaz bir aktivite.

Sanırım hepimiz hatırlıyoruzdur lise biyoloji derslerinden veya en azından ortaokul fen derslerinden. Şöyle bir üçlü var değil mi? Çekiç, örs, üzengi. Vücudumuzdaki en küçük üç kemik. Bu üç minnak kemiğin omuzlarında duymak gibi koskoca bir sorumluluk yüklü. Ama adına işitmek dediğimiz olay yalnızca bu üç kemiğe bağlı değil. Çok daha karmaşık bir süreçten söz ediyoruz.

Ses, özünde bir titreşim, bir enerji, maddenin, onu oluşturan moleküllerin titreşimiyle meydana geliyor. Hatta ses, bu titreşimin ta kendisi. Özünde bir dalgalanma yani. Durgun suya bir taş attığımızda oluşan su dalgaları gibi. Dalgalar halinde yayılıyor.

Beni şu anda nereden dinliyorsanız, hoparlör ya da kulaklık, aslında bunların içlerinde sürekli titreşen konik bir yüzey var. Bu koniler bir içeri bir dışarı milimetrik hareketlerle havada bir basınç dalgasına sebep oluyor. Yani havayı titreştiriyor. Hatırlayın, ses dediğimiz şey de zaten bir titreşimdi.

İşte bu titreşimler önce kulağımızın dış kısmına ulaşıyor. Kulağımızın en dış kısmına kulak kepçemize. Anatomik olarak bu dalgaları yakalayıp tek bir noktaya yönlendirmek için biçilmiş kaftan kulak kepçesi. Bu arada söylemeden geçemeyeceğim. Her kulağın yapısı elbette birbirinden farklı. Her kulak kepçesi tıpkı parmak izimiz gibi eşsiz bir anatomik yapıya ve tabii farklılıklara sahip.

Bunu aklınızda tutun çünkü daha sonra tekrar döneceğiz buraya. Ama biz şimdilik sesin bedenimizdeki yolculuğuyla devam edelim. Ses dalgaları işte o kulak kepçesinden kulak kanalına doğru yöneliyor. Ve bu kanaldaki ilk engele kulak zarına çarpıyor. Kulak zarını tıpkı bir davul yüzeyi gibi titreştiriyor.

Biyoloji derslerinden hatırladığımız o çekiç, ırz ve üzengi işte burada devreye giriyor. Titreşen kulak zarı sırasıyla çekiç, ırz ve üzengi kemiklerini hareket ettiriyor. Bir parçadan diğerine aktarılan titreşimin şiddeti de giderek artıyor. Öyle ki kulak zarımızı harekete geçiren titreşimler üzengi kemiğine ulaştığında ilk halinden yaklaşık 22 kat daha şiddetli bir basınca erişiyor.

Ama durun, daha bitmedi. İşitmenin en akıl almaz bölümüne geldik şimdi. Koklea. Koklea, iç kulakta bulunan spiral biçiminde bir yapı. Şekli nedeniyle ona kulak salyangozu da deniyor. İçi özel bir sıvıyla dolu. Evet, sıvıyla. Kendi etrafımızda hızlıca dönüp dönüp dönüp, sonra aniden durduğumuzda... Ah, neden başımız döner? Hiç düşündünüz mü? Nedeni işte bu sıvı.

Biz dönüp aniden durduğumuzda kokleya içindeki bu sıvı hareket etmeye devam ediyor. Basit bir eylemsizlik yasası örneği. Ve biz aniden durduğumuzda bu sıvı hala hareket ettiği için beynimiz bunu sanki dünyamız dönüyormuş gibi algılıyor.

Denge ve duymak böyle yakın bir ilişki içinde. Ama biz yine işitme sürecindeki yolculuğumuza dönelim. En son üzengi kemiğinden nereye geçmiştik? Kokleaya değil mi? Üzengi kemiğinin ilettiği titreşimler koklea ve haliyle içindeki perilenf sıvısında bir titreşim oluşturuyor. Yani ses dalgaları sıvı içinde yeni bir titreşim yaratarak bu spiral yapının bir ucundan diğerine taşınıyor. Tıpkı suya atılan taşın yarattığı halkalar gibi.

Ardından bu dalgalar, kokleanın bir bölümünün duvarlarında bulunan tüy hücrelerine çarpıyor ve nihayet steryosili adı verilen yaklaşık 30 bin tane özel tüy hücresi sayesinde o ana dek mekanik olarak yayılan ses dalgaları sinirler aracılığıyla beynimize iletilebilecek birer sinyale dönüşüyor.

Düşünün, bu anlattığım karmakarışık süreç yaşadığımız her salise hiç durmaksızın gerçekleşiyor. Duyduğumuz her seste. Belki de bundan sonra duyduğunuz her seste, dinlediğiniz her müzikte bu sürecin tamamını zihninizde canlandırabilirsiniz.

Ya da fazla düşünmeyin isterseniz, dinlemenin keyfine varın. Bütün hikayenin özü şu, bize çok sıradan gelse de duymak, takibi zor ve onlarca parçadan oluşan kompleks bir pusula aslında. Pusula. İşitmeyi başından beri böyle pusula pusula diye adlandırmamın bir nedeni daha var. Ama bu konuya girmeden önce burada bölümümüze kısa bir ara vereceğiz. Döndüğümüzde kulağınızda kulaklıklar olsa iyi olur çünkü kulaklıkla dinlenmesi gereken bir bölümle devam edeceğiz. Evet ne diyorduk? Pusula diyorduk. Duyularımızın tamamı aslında bizim için birer pusula. Bunu baştan kabul edelim. Ama işitmenin farklı bir yönü daha var.

Mesela elime bir kibrit aldığımda ve bunu kulağınızın bir tarafına getirip yaktığımda bunun ne yönden geldiğini seçebiliyorsunuz. Veya tam tersi tarafa geçtiğimde gözleriniz kapalı olsa bile yalnızca duyarak nerede, ne tarafınızda olduğumu biliyorsunuz. Görmeden, yalnızca işiterek yapıyorsunuz bunu.

Buna ses lokalizasyonu adı veriliyor. Sesin kaynağını bulabilme becerisi. Daha doğrusu ses kaynağının bize göre konumu. Bunu bu denli etkili yapabiliyor oluşumuzu bir değil iki kulağımızın olmasına borçluyuz. Size ara vermeden önce kulaklık takmanızı söylemem işte bu yüzdendi. Çünkü lokalizasyonu etkili kılan şey iki kulağımız arasındaki kalibrasyon. Belli bir noktadan yayılan ses iki kulağa da farklı zamanda ve farklı şiddette ulaşıyor.

Yani sol tarafınızda duyduğunuz bir ses önce sol kulağınıza ulaşırken sağ kulağınıza hem daha zayıf hem de daha geç ulaşıyor. Elbette milisaniyelerden bahsediyorum. Çok ama çok ufak bir gecikmeden. Ama işte bu ufacık gecikme sağ ve sol kulak arasında sesin algılanan şiddeti ve zamanlamasıyla ilgili bir fark yaratıyor. Beynimizin iki kulak arasındaki bu farkı yorumlaması sayesinde ses kaynağının yerini doğru bir şekilde tespit edebiliyoruz.

Aslında bunun bir örneğini görsel dünyamızdan da biliyoruz. Birlikte uygulamamıza izin verin şimdi. Bunun için söylediklerimi adım adım takip etmeniz gerekiyor. Önce tek gözünüzü kapayın. Hangisi olduğu fark etmez. İster sağ ister sol. Önemli olan dünyayı iki değil bir gözle görmeniz. Şimdi iki elinizi karşınızda yaklaşık göz hizanızda iki yana açın. Sanki büyükçe bir kolyeyi yanlarından tutup taşıyormuş gibi.

İşaret parmaklarınız hariç ellerinizi birer yumruk yapın. Yani iki elinizde sanki bir şey işaret ediyormuş gibi dursun. Tamam. Neredeyse hazırız. Şimdi iki elinizin işaret parmağı birbirlerini işaret etsin. Tamamız değil mi? Birazdan üçten geriye doğru sayacağım ve tek gözünüz kapalı bir şekilde havadaki parmaklarınızı ortada buluşturup uçlarını birbirine dokunduracaksınız.

Hazır mısınız? 3-2-1 Yapabildiniz mi? Tam uçlarını nokta atışı bir şekilde birleştirebildiniz mi? Bunu birkaç kez deneyin. Eğer birleştiremiyorsanız, biri önde diğeri arkada kalıyorsa şaşırmayın.

Bunun nedeni dünyaya tek gözle baktığımızda derinlik algımızın zayıflaması. Aynı hareketi iki gözünüz açık yaparsanız, parmaklarınızı ortada buluşturmanın çok daha kolay olduğunu fark edeceksiniz. Çünkü derinlik algımızı beynimizin iki gözümüze farklı açılardan düşen görüntüyü yorumlaması sayesinde kalibre ediyoruz.

Ses lokalizasyonu yani ses kaynağının bize göre konumunu seçebilme becerisi de tıpkı iki gözümüzün derinlik algısı gibi. İki kulağa ihtiyaç duyuyoruz bunun için. Ve kulağımıza taktığımız iki kulaklık sayesinde bir kuaförde yaşadığımız saç kesimini burada simüle etmek mümkün olabiliyor. Buradaki büyü iki kulaklığa verilen seslerin arasında ufak gecikmeler ve şiddet farklılıkları olmasında.

Bir saniye şurayı da biraz düzeltelim. Bu arada kuaför demişken bu türde üretilmiş en başarılı ses kaydı. İlk kez bundan yıllar önce rastladığım Virtual Barbershop adlı kayıt. Eminim siz de bir noktada buna rastlamışsınızdır ama eğer rastlamadıysanız bu bölümden sonra YouTube'a Virtual Barbershop yazın ve kulaklıklarınızı takıp dinleyin derim. İnanılmaz bir kayıt gerçekten.

Evet bu arada saatler olsun borcunuz 60 lira. Sanal saç tıraşı için sanal ödemelerimiz geçerlidir. Şimdi saçlarınızı rahat bırakıp son olarak bir kez daha kafanızın içine dalalım. Çünkü adına duymak dediğimiz bu pusulanın yapısına dair anlatmak istediğim son bir şey daha var. Gelin benimle. Bölüme anne karnında başlamıştık. Şimdi ise kafanızın içindeyiz. Yolculuk boyunca işitmenin ne kadar karmaşık bir süreç olduğunu konuşmuştuk. Pusulanın ne kadar fazla parçası olduğunu yani. Ama henüz bitmedi. Hatırlarsanız yakın dönemde yayınladığımız işitsel illüzyonlar bölümünde duymanın yalnız kulaklarla ilgili olmadığını, aynı zamanda beynin bir aktivitesi, gelen ham verileri yorumlaması olduğunu da söylemiştim size.

Kulak zarıyla başlayan, üç küçük kemik ve koklea ile devam eden bu yolculuk nihayet beyne ulaşıyor. Northwestern Üniversitesi'nden nörobilim profesörü Nina Krauss işte tam bu konuyu çalışıyor. Seslerin beynimiz tarafından nasıl duyulduğunu. ''Bir ses duyduğumuzda'' diyor Krauss, ''beynimizde sese tepki veren nöronlar ateşlenir ve kafa derisine yerleştirilen elektrotlarla bu elektriği ölçebiliriz.

Bu ölçümlerden elde ettiğimiz verileri de doğru bir algoritma sayesinde tekrar sese çevirip beynin ne duyduğunu örneklendirebiliriz. İnanabiliyor musunuz buna? Evet, doğru tahmin ettiniz. Krauss bu ölçümleri gerçekleştirmiş ve örneklerini de bizlerle paylaşmış. Deney esnasında katılımcılara Amazing Grace adlı parçadan bir kesit dinletilmiş. Onların dinlediği kesit şöyle.

ardından elektrotlar aracılığıyla nöronların ateşlenmesini dinleyerek elde ettiği verileri sese dönüştürmüş. Ortaya çıkan sonuç da şöyle.

Şaşırtıcı derecede benziyor. Neredeyse aynısı değil mi? Ama durun, henüz bitirmedik. Daha önce kulağın yapısından söz ederken her kulak kepçesinin tıpkı parmak izi gibi eşsiz olduğundan söz etmiştim ya, bizler biyolojik olarak, anatomik olarak bazı temel hatları paylaşsak da her birimizin bedeni bir diğerinden farklı.

Ve farklı olan yalnızca kulak kepçelerimizin anatomisi değil, her birimizin beyinleri de birbirinden farklı. Ve bu durum neyi, nasıl işittiğimizi etkiliyor. Prof. Krauss'un bir sonraki adımı da farklı beyinlerin aynı şarkıyı dinlediğinde verdikleri tepkileri karşılaştırmak olmuş. Katılımcılara Beatles'ın A Hard Day's Night parçası dinletilmiş.

Ve daha sonra her bir katılımcının beyninin duyduğu ses kaydedilmiş. Karşınızda ilk beyin. Şimdi ikincisi. Ve son olarak üçüncüsü.

Aralarındaki farkı algılayabiliyoruz değil mi? İlki daha dengeli bir versiyonken, ikincisinde ses nasıl da buğulandı, pusulaştı. Sonuncusunda ise tiz sesler nasıl da daha ön planda algılandı. Öyleyse her birimiz dünyayı farklı şekillerde duyuyoruz. Ufak ama kesinlikle var olan farklılıklar bunlar.

ana rahminden ayrıldığımız o andan itibaren farklı hayatlar yaşadık, farklı şeyler deneyimledik, farklı şeyler duyduk ve dinledik. İçinde yüzdüğümüz o ufacık güvenli odacığımızdan koskoca okyanuslara açıldık. Açık denizlerde yönümüzü bulmamızı, dünyayı anlamlandırmamızı sağlayan kendimize has o pusulalarımızla. Öyleyse bu pusulanın mutlak bir kuzey kutbu olmadığını da fark etmişsinizdir herhalde. Yani tek bir doğrunun olmadığını aklımızda tutmamız gerek. En önemli soruysa kendi pusulamızla açık denizlerde nereye yol alacağımız. O halde iyi yolculuklar, Yelkenler Forha!

Hepimiz bireysel olarak iyi ve yeterli olmak istiyoruz. İleriye gitmek, insan olmanın önemli bir parçası sonuçta. Fakat bu özelliğimiz derin bir kaygı hissine de sürükleyebiliyor bizi. 111 Hz'in bu bölümünde kişisel gelişim ve gelecek kaygısı konularına farklı bir perspektiften bakıyoruz. Böylesi süreçlerde küçük adımların nasıl büyük etkiler yaratabileceği üzerinde duruyoruz.


Sunan: Barış Özcan

Hazırlayan: Özgür Yılgür

Ses Tasarım ve Kurgu: Metin Bozkurt

Yapımcı: Podbee Media



Tüm bölümler ve daha fazlası için ⁠⁠⁠⁠⁠⁠podbeemedia.com⁠⁠⁠⁠⁠⁠'u ziyaret et!



----- Podbee Sunar -------

Bu bölüm Garanti BBVA Emeklilik hakkında reklam içermektedir.

214 - Kendine Yatırım Yapmanın Formülü

Walter White, Tony Soprano, June Osborne gibi ekran başında izlerken desteklediğimiz, hatta bağ kurduğumuz anti kahramanlarla gerçek hayatta karşılaşsak ne olurdu? Muhtemelen arkamıza bakmadan kaçardık. Peki ama ahlaki açıdan kusurlu, hatta suç işleyen bu "anti kahramanları" neden bu kadar seviyoruz? 111 Hz’in bu bölümünde mitolojik hikayelerden modern psikoloji deneylerine, Carl Jung’un "gölge benlik" kavramından neoliberalizmin etkilerine uzanan bir yolculuğa çıkıyor; içimizdeki karanlık yanla yüzleşmemizi sağlayan bu karakterlerin cazibesinin ardındaki sırları keşfediyoruz.


Sunan: Barış Özcan

Hazırlayan: Kevser Yağcı Biçici

Ses Tasarım ve Kurgu: Metin Bozkurt

Yapımcı: Podbee Media



Tüm bölümler ve daha fazlası için ⁠⁠⁠⁠⁠⁠podbeemedia.com⁠⁠⁠⁠⁠⁠'u ziyaret et!



----- Podbee Sunar -------



Bu podcast reklam içermektedir.

213- Anti Kahramanları Neden Severiz?

Breaking Bad ve Better Call Saul gibi yapımlardan tanıdığımız Vince Gilligan, son günlerde yeni dizisi Pluribus ile gündemde. Bir mutluluk salgınında, yaşananlara tek itiraz eden Carol'ın hikâyesini izlediğimiz bu dizi, bize insan ve topluluk olmaya dair çok önemli sorular soruyor. 111 Hz'in bu bölümünde Pluribus'un tartışmamızı istediği bazı kavramlara odaklanıyoruz. Tüm dünyaya karşı gelebilmenin yollarını arıyoruz.


Sunan: Barış Özcan

Hazırlayan: Özgür Yılgür

Ses Tasarım ve Kurgu: Metin Bozkurt

Yapımcı: Podbee Media



Tüm bölümler ve daha fazlası için ⁠⁠⁠⁠⁠podbeemedia.com⁠⁠⁠⁠⁠'u ziyaret et!



----- Podbee Sunar -------



Bu podcast reklam içermektedir.

212 - Tüm Dünyaya Karşı Gelebilir misin: Pluribus

111 Hz'in bu bölümünde, hepimizin zaman zaman içine düştüğü o tanıdık hissi inceliyoruz: Bir yere, bir topluluğa ve hatta kendimize bile ait hissedememe hali. Antik kabilelerden modern şehirlere, dijital kalabalıklardan kendi iç dünyamıza uzanan bu yolculukta, aidiyet duygusunun nasıl değiştiğine ve kendine ait olmanın ne demek olduğuna bakıyoruz. 



Sunan: Barış Özcan

Hazırlayan: Aslı Candaş

Ses Tasarım ve Kurgu: Metin Bozkurt

Yapımcı: Podbee Media



Tüm bölümler ve daha fazlası için ⁠⁠⁠⁠⁠podbeemedia.com⁠⁠⁠⁠⁠'u ziyaret et!



----- Podbee Sunar -------



Bu podcast reklam içermektedir.

211- Kendine Ait Olmak

111 Hz'in bu bölümünde, Ursula K. Le Guin'in kült bilimkurgu romanı Rüyanın Öte Yakası dünyasına gidiyor; gerçekliği rüyalarıyla değiştirebilen George Orr ve onun idealist terapisti Dr. Haber'la tanışıyoruz. Acaba iyileştirme arzusu, tehlikeli şekilde tanrıcılık oynamaya dönebilir mi? Güç zehirlenmesi ve narsisizm arasındaki farklar üzerinden; kusursuzluk istemine karşı karanlıkta dahi akışta kalabilmek mümkün mü, sorusuna cevap arıyoruz. 



Sunan: Barış Özcan

Hazırlayan: Maya Gedik, Gülşah Dim

Ses Tasarım ve Kurgu: Metin Bozkurt

Yapımcı: Podbee Media



Tüm bölümler ve daha fazlası için ⁠⁠⁠⁠⁠podbeemedia.com⁠⁠⁠⁠⁠'u ziyaret et!



----- Podbee Sunar -------



Bu podcast reklam içermektedir.

210 - Gerçekliği Değiştirme İdeali: Rüyanın Öte Yakası

Bir parça beden ve bir parça ruh... Dr. Victor Frankenstein'ın esas gayesi bu ikisini birleştirip, yaşamı yeniden var etmekti. Onun hikayesi korku ve bilim kurgu dünyasının yarattığı en derin sorgulamayı da beraberinde getirmişti. 111 Hz'in bu bölümünde Frankenstein'ın hikayesinden yola çıkarak insanın komplekslerine, kibrine ve tanrısal mükemmeliyeti arayışını anlamaya çalışıyoruz. Bu gizemli yolculukta insan benliğine dair cevapları arıyoruz.



Sunan: Barış Özcan

Hazırlayan: Özgür Yılgür

Ses Tasarım ve Kurgu: Metin Bozkurt

Yapımcı: Podbee Media



Tüm bölümler ve daha fazlası için ⁠⁠⁠⁠podbeemedia.com⁠⁠⁠⁠'u ziyaret et!



----- Podbee Sunar -------



Bu podcast reklam içermektedir.

209 - İçimizdeki Canavar ve Mesih Kompleksi: Frankenstein

19 Ekim 2025 Pazar günü sabahın erken saatlerinde Louvre Müzesi'nde yaşanan soygun tüm dünyada büyük bir yankı uyandırdı ve şu soruyu da beraberinde getirdi: Sanat hırsızları, ünlü tabloları, eşsiz eserleri çalan kişiler onları neden çalıyor? Herkesin tanıdığı, dünyaca ünlü tabloları öylece satmaları mümkün olmadığına göre motivasyonları ne olabilir? 111 Hz'in bölümünde sanat hırsızlığının ardındaki psikolojiyi, tarihin en şaşırtıcı soygunlarını ve kaybolan eserlerle birlikte silinen hikayeleri anlatıyoruz.



Sunan: Barış Özcan

Hazırlayan: Kevser Yağcı Biçici

Ses Tasarım ve Kurgu: Metin Bozkurt

Yapımcı: Podbee Media



Tüm bölümler ve daha fazlası için ⁠⁠⁠⁠podbeemedia.com⁠⁠⁠⁠'u ziyaret et!



----- Podbee Sunar -------



Bu podcast reklam içermektedir.

208 - Sanat Hırsızlığı ve Ünlü Soygunlar

Artık hayatı sürekli ekranlar üzerinden takip ediyoruz. Dijitalleşen dünya yaşantımızı epey kolaylaştırdı hiç şüphesiz. Ancak derinlerde bir yerde bizi diğer türlerden ayıran sosyal bir varlık olma özelliğimizi de etkilemeye başladı. 111 Hz'in bu bölümünde dijitalleşmenin sosyal ilişkilerimize olan etkisine odaklanıyor, bu sürece alternatif olarak doğan Unplugged Akımı'nın doğuşunu inceliyoruz.


Sunan: Barış Özcan

Hazırlayan: Özgür Yılgür

Ses Tasarım ve Kurgu: Metin Bozkurt

Yapımcı: Podbee Media



Tüm bölümler ve daha fazlası için ⁠⁠⁠podbeemedia.com⁠⁠⁠'u ziyaret et!



----- Podbee Sunar -------



Bu podcast reklam içermektedir.

207 - Ekranı Kapat: Unplugged Akımı

Ülkemizin çok değerli sporcular yetiştirdiği aşikar, son yıllarda ise takım sporlarında en çok ses getirenlerden biri A Milli Kadın Voleybol Takımımız. Kazandıkları kupalar kadar, kendilerinden emin duruşlarıyla birlik hissini ve kadın olmanın gücünü yeniden tanımlıyorlar. Peki bu dönüşüm nasıl oldu? Yani nasıl oldu da voleybol, diğer takım sporlarından kendini sıyırıp hepimizin ortak kalp atışına dönüştü? 111 Hz'in bu bölümünde voleybolun geçmişini, tarihe damga vuran maçları ve voleybolu yaygınlaştıran faktörleri inceliyoruz.









Sunan: Barış Özcan

Hazırlayan: Aslı Candaş

Ses Tasarım ve Kurgu: Metin Bozkurt

Yapımcı: Podbee Media



Tüm bölümler ve daha fazlası için ⁠⁠⁠⁠podbeemedia.com⁠⁠⁠⁠'u ziyaret et!



----- Podbee Sunar -------



Bu podcast reklam içermektedir.

206- Biz Neden Voleybol Ülkesiyiz? 

Şehrin dışında kalan tekinsiz plajda verdiğimiz mola, bizi hiçbir kategoriye uymayan "Kayıp Şey" ile karşılaştırıyor. Rutinin, kuralların ve betonarmenin hüküm sürdüğü gri bir dünyada, tanıştığımız ilginç yaratığı yuvasına götürmek için Shaun Tan'in etkileyici eseri içerisinde bir maceraya çıkıyoruz. 111 Hz'in bu bölümünde;  yapacak daha önemli işleri olanların arasında, kayıp şeyin aslında ne olduğunu keşfedeceğiz. 



Sunan: Barış Özcan

Hazırlayan: Gülşah Dim

Ses Tasarım ve Kurgu: Metin Bozkurt

Yapımcı: Podbee Media



Tüm bölümler ve daha fazlası için ⁠⁠⁠podbeemedia.com⁠⁠⁠'u ziyaret et!



----- Podbee Sunar -------



Bu podcast reklam içermektedir.

205 - Yapacak Daha Önemli İşleri Olanlara: Kaybolmanın Hikayesi

Ekmek her zaman yağlı tarafına mı düşer? Edward Murphy'nin bakış açısına göre: Evet. Peki ama Murphy'nin kehanetlerini ortaya attığı bağlam tam olarak neydi? Ne diye bunca olumsuz kanunu bir araya getirmişti? Ve bu kanunlara bir alternatif düşünülebilir mi?



Sunan: Barış Özcan

Hazırlayan: Oğulcan Ayan

Ses Tasarım ve Kurgu: Metin Bozkurt

Yapımcı: Podbee Media








Tüm bölümler ve daha fazlası için ⁠⁠podbeemedia.com⁠⁠'u ziyaret et!



----- Podbee Sunar -------



Bu podcast reklam içermektedir.

51 - Murphy Kanunları

Öyle hikayeler vardır ki onları sadece dinleyerek anlayabilirsiniz. Barış Özcan, sanat, tasarım ve teknoloji dünyasından en sıradışı hikayeleri paylaştığı "111 Hz" ile sizleri eşsiz bir işitsel yolculuğa davet ediyor. Kulaklıklarınızı takın ve yepyeni bir deneyime hazır olun.

Barış Özcan ile 111 Hz

Modern yaşam fazlasıyla hareketli ve sürekli değişen koşullara sahip. Bu değişimin ortasında, adaptasyon ve esnek olabilme yeteneği önem kazanıyor. Miele'nin destekleriyle sunulan bu bölümde esneklik hakkında konuşuyoruz. Düşüncede esneklik nedir? Katı düşünmek ile esnek düşünmek arasında nasıl farklar var ve esneklik nasıl bir avantaja sahip?



Sunan: Barış Özcan

Hazırlayan: Özgür Yılgür, Berkant Gültekin

Ses Tasarım ve Kurgu: Metin Bozkurt

Yapımcı: Podbee Media



Bu podcast Miele hakkında reklam içerir.

Miele’nin en güçlü elektrikli süpürgesi Triflex HX2 ile tanışın.İşte bu kalite, zamanın ötesinde!

https://shop.miele.com.tr/miele-kablosuz-dikey-elektrikli-supurge?utm_source=social&utm_medium=podcast&utm_campaign=triflexhx2&utm_content=baris-ozcan



Tüm bölümler ve daha fazlası için ⁠⁠podbeemedia.com⁠⁠'u ziyaret et!

Podcast'e Soru Sor

Kaydet - Dinle - Gönder

Bildirimler

Barış Özcan ile 111 Hz

Her hafta eklenen yeni bölümleri kaçırma!