Bilgisel'in yeni bölümünde demokrasi tarihimizin en önemli kırılma anlarından birini hatırlıyoruz. Sekizinci İnönü Hükümeti olarak da bilinen 1961 Koalisyonu'nun hikayesini masaya yatırıyoruz. Hazırsanız, başlayalım.


See Privacy Policy at https://art19.com/privacy and California Privacy Notice at https://art19.com/privacy#do-not-sell-my-info.

47: Cumhuriyet Tarihinin İlk Koalisyon Hükümeti

Merhaba, ben Ali Yağız Baltacı. Bilgisayar'ın yeni bölümünde Cumhuriyet tarihimizde kurulan ilk koalisyon hükümetinin hikayesini inceleyeceğiz. Hazırsanız başlayalım. Çok kısa bir zaman sonra sandık başına gideceğiz. Çoğu otoriteye göre demokrasi tarihimizin en kritik sınavlarından birine gireceğiz. tarihi bir dönemeci geçmek üzereyken, aklımıza takılan bazı soruların cevabını tarihte bulabilmek mümkün. Öyleyse gelin, yeni bir sandığın arifesinde olduğumuz bu günlerde, Türkiye'nin dönülmez akşamın ufkunda olduğu bir dönemi birlikte anımsayalım. 27 Mayıs 1960 askeri darbesi sonrası, demokrasiye yeniden geçiş sürecini hep birlikte hatırlayalım. Zira bu dönemi anlamak, Türkiye'nin demokrasiyi hazmetmek için verdiği mücadeleyi anlamak demek. Bugün, biricik umudumuz olan demokrasi kültürümüzü ve birikimimizi, o günlerde dirayetli durmayı başaran insanlara borçluyuz belki de. Hikayemiz 27 Mayıs 1960 gününden başlıyor. İhtilal ve ihanetine hakim olduğu bir yolculuk bu. Ana aktörümüz ise bir asker, Ragıp Gümüşpala. Ragıp Paşa, 1897'de doğdu. Henüz Harbiye'den mezun olmadan Cihan Savaşı'nın içinde buldu kendini. Filistin'de savaştı. İngilizlere esir düştü. Esaretten kurtulup geri döndü ve İstiklal Savaşı'na katıldı. Savaşın ardından İstiklal Madalya'sına layık görüldü. 1960'da Orgeneral olarak 3. ordunun başına geçti. 27 Mayıs 1960 günü kendisinden düşük rütbeli subayların ihtilal gerçekleştirdiği haberini alınca Ankara'ya bir ultimatom gönderdi. Darbenin liderinin rütbesi benim rütbemden düşükse ordumla Ankara'ya yürüyüp bu darbeyi bastıracağım dedi. Ragıp Paşa'nın ultimatomundan endişe duyan tüm General Cemal Madanoğlu, emekli Orgeneral Cemal Gürsel'i askeri uçakla İzmir'den Ankara'ya getirtti. Böylece Ragıp Paşa'ya 27 Mayıs'ın emir komuta zinciriyle gerçekleştirildiği imajı verilecekti. Fakat Ragıp Paşa hala tam ikna olmuş değildi. Bunun üzerine 3 Haziran'da ihtilalin lideri Cemal Gürsel'le bir görüşme yaptı. Cemal Paşa kendisini genelkurmay başkanı olarak seçtiklerini iletti. Böylece Ragıp Gümüşpala Türk Silahlı Kuvvetleri'nin komutanı oldu. Milli Birlik Komitesi'nin aldığı bu karar akıllıcaydı kuşkusuz. Bu atamayla Gümüşpala'yı ödüllendiriyor hem de onun ihtilale karşı tavır almasının önüne geçiyorlardı. Üstelik o günlerde genelkurmay başkanlığı çok da kuvvetli bir makam değildi. Zira asıl güç, Milli Birlik Komitesi'nin elindeydi. Gümüşpala, kendisine uzatılan bu havucu yuttu ve genelkurmay başkanlığı teklifini kabul etti. Milli Birlik Komitesi istediğini almış, ihtilalin önünde kalan tek engelliyi de kendi saflarına katmıştı. Daha doğru bir ifadeyle Gümüşpala pasifize edilmişti. Kısa bir süre sonra tehlikenin geçtiğinden ve Gümüşpala'ya artık ihtiyaçları kalmadığından emin oldu Milli Birlik Komitesi. Hemen karar aldılar ve Genelkurmay Başkanlığı'na getirdikten sadece iki ay sonra Ragıp Paşa'yı emekliye sevk ettiler. Gümüşpala fena tuzağa düşmüştü. Ragıp Paşa'nın sivil kıyafeti dahi yoktu. 16 yaşında giydiği askeri üniformayı 47 sene boyunca hiç çıkarmamıştı. Sırtından hançerlendiğini hissediyor, öfkesinden çıldırıyordu. Ancak intikam vakti çok da uzakta değildi. Orduda bunlar yaşanırken, Türkiye'de 27 Mayıs süreci devam ediyordu. Demokrat partililer yaslada da yargılanıyor, radyolarda her gün Milli Birlik Komitesi'nin bildirileri okunuyor, halkın askere sevgi ve tezahüratlarda bulunduğu anlar duyuluyordu. öyle bir hava esiyordu ki sanki bütün ülke ihtilalden çok memnun gibiydi. Tankların üstüne çıkan gençler ve askerlere sarılan insanların görüntüleri gazete mahşetlerini süslüyordu. Medya, üniversiteler ve bürokrasi ihtilali büyük bir zafer edasıyla benimsemiş gibiydi. Öyle toz pembe bir hava vardı ki ev yerinde dişlerini sıkıp bekleyen, içlerinde öfke ve nefret biriktiren geniş halk kitlelerini kimse umursamıyordu. Sanki hepsi bir anda yok olmuş, hayalete dönüşmüşlerdi. Cumhuriyet Halk Partisi lideri İsmet İnönü ise yaşananları evinden takip ediyordu. Sahip olduğu tecrübenin de getirisiyle olayları farklı şekilde okuyordu. Tüm yakınlarının aksine mutluluk değil endişe içindeydi. Paşa, ülkenin demokrasiye geçiş sancılarını yaşamış bir kişiydi. Kurduğu demokrasi rejimi avucundan kayıp gidiyordu. Ya asker geldiği gibi gitmezse ne olacaktı? Türkiye uzun yıllar cuntayla yönetilebilirdi. Verilen emekler, yapılan kavgalar, kurulan sandıklar hepsi boşa gidecekti. Bu duyguların içindeki İsmet Paşa, darbenin hemen ertesi günü ihtilal lideri Cemal Gürsel'le görüşmüş, kendisine ordunun birliğini muhafaza etmesini ve bir an evvel seçimlere gidip yönetimi sivillere bırakmasını tavsiye etmişti. Cemal Paşa ise iyi oyunun söylediklerini umursamamış ve esrafındakilere, Paşa gerdeğe girecek bir delikanlı gibi heyecanlı, şeklinde yakışıksız bir yorumda bulunmuştu. Oysa İsmet Paşa, heyecanlı olmak bir yana huzursuzdu. Askerin kışlığa dönmeyeceğinin endişeleniyordu. Neyse ki İsmet Paşa'nın korkuları gerçekleşmedi. Milli Birlik Komitesi, demokrasiye geçiş sürecini ertelememiş, siyasi partilerin çalışma yapmasına müsaade etmişti. Böylece 11 Şubat 1961 günü Demokrat Parti'nin mirasçısı olarak Adalet Partisi kuruldu. Partinin kurucu genel başkanı ise ordu tarafından yakından tanınan bir isim olan Ragıp Gümüşbalay'dı. Ragıp Paşa, Genelkurmay başkanlığına getirildikten sadece iki ay sonra emekli edilmesini hazmedememiş, bu öfkeyle de siyasete girmişti. Üstelik Demokrat Parti'ye oy veren kitlelerin yöneleceği bir partinin kurucu genel başkanı olmuştu. Genel seçimler 15 Ekim 1961 tarihinde yapılacaktı. Cumhuriyet Halk Partisi, Adalet Partisi, Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi ve Yeni Türkiye Partisi seçime iddialı gelen taraflardı. CHP açık ara favori gözüküyordu. Ezili rakipleri Demokrat Parti devrilmiş, liderleri hapsedilmiş, CHP seçmenleri meydanları doldurmuştu. İsmet Paşa alanlarda gördüğü kalabalıklardan çok etkileniyordu. Dolayısıyla da CHP'nin tek başına iktidar olacağına kesin gözüyle bakıyordu. Adalet Partisi ise seçim öncesinde çekingen bir kampanya yürüttü. Hapisteki demokrat partililerin yakınları tarafından kurulan bu hareketten milletvekili adayı gösterilen kişiler meydanlarda şu sözleri söylüyordu. Gözlerime bakın, size kimi hatırlattığını göreceksiniz. Seçimlere iddialı şekilde hazırlanan Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi ve Yeni Türkiye Partisi de sağ tandanslı hareketlerdi. Onlar da Demokrat Parti tabanına göz kırpıyor, DP yoksa biz varız mesajı veriyorlardı. 15 Ekim 1961 seçimlerine böyle bir ortamda girildi. Ancak bu seçim bir takım sürprizlere de gebeydi. Fakat burada bölümümüze kısa bir ara veriyoruz. Geri geldiğimizde 15 Ekim gününe ve sonrasında yaşananlara bakacağız. Seçimlere yalnızca bir ay kala yatsı aradan haberler geldi. Hasan Polatgan, Fatin Rüştü Zorlu ve Adnan Bendir'e severilen idam cezaları ifade edilmişti. Celal Bayar ise yaş haddinden dolayı dar ağacından kurtuldu. Bu infazlar Ankara'da şaşırtıcı bir sessizlikle karşılandı. Hiçbir mümahiş ya da protesto düzenlenmedi. Halk gerçek protesto için 15 Ekim'de gerçekleşecek seçimleri bekliyordu. 15 Ekim 1961 günü dar ağaçlarının gölgesinde seçime gitti Türkiye. Açıklanan sonuçlar tam bir şok etkisi yarattı. Adnan Menderes'in mirasçıları beklenmedik bir şekilde geri dönmüştü. Rahatlıkla tek başına iktidar olması beklenen CHP, oyların %36,7'sine sahipti. Demokrat Parti'nin en büyük mirasçısı AP ise %34,8'de kalmıştı. Diğer iki sağ parti ise oyların geri kalanını eşit bir şekilde bölüşüyordu. Andolu taşrasında Menderes'in beyaz bir atın üstünde Evliya gibi köylüye dolaştığı efsanesi gerçek olmuştu. CHP beklendiği gibi tek başına hükümeti kuramıyordu. Dahası eğer üç sağ parti kendi aralarında anlaşıp koalisyon kurabilirse CHP hükümetin dışında kalacaktı. 27 Mayıs'ın üstünden sadece 16 ay geçmişti. 16 ay boyunca evlerinde oturup susan, sokağa çıkmayan, yumruklarını sıkan insanlar sandıkta varlıklarını gösterdiler. Demokrat Parti geri dönmüştü. Şimdi akıllarda tek bir soru vardı. Asker bu işe ne diyecekti? Kelle koltukta devirdikleri iktidarın mirasçıları ilk seçimde yeniden hükümeti kurmak üzereydi. Seçimlerden 6 gün sonra askerler İstanbul Yıldız'daki harp akademilerinde olağanüstü bir toplantıda buluştular. 10 general ve 28 albayın bulunduğu görüşmelerde hemen bir karara varıldı. Meclis açılmayacaktı. Seçimler iptal edilecek, siyasi faaliyetlerin sürdürülmesine izin verilmeyecekti. Toplantıya katılan tüm askerler 21 Ekim protokolünün altına imza attılar. Ordu mensupları kendilerinden o kadar emindi ki seçimleri iptal ettikten sonra kuracakları hükümet bile hazırdı. Bu iş bitmişti. Türkiye'nin demokrasi hayalleri başka bir bahara kalacaktı. Subaylar müdaheleden ve arzu ettikleri gibi seçimleri iddia edeceklerinden son derece emindiler. Ancak bir kişiyi hesaba katmayı unutmuşlardı. İsmet İnönü. Paşa çok net konuştu. ''Seçim sonuçlarını tanımayan her kimse beni karşısında bulur.'' dedi. İsmet İnönü yine akil davranmış, tıpkı 1950'de olduğu gibi 1961'de de demokrasinin yanında saf tutmuştu. O günkü koşullarda askerleri yolundan döndürebilecek tek kişide oydu. Paşa korkmadan ordunun karşısında vaziyet almıştı. Aynı tavrı devlet başkanı Cemal Gürsel ve genelkurmay başkanı Cevdet Sunay'a gösterdiğin önü. Seçim sonuçları iddialedilirse açıktan tavır alırım dedi. Garp cephesi kumandanı tüm itibarını ve tarihi kişiliğini demokrasi uğruna masanın üstüne koymuştu. 23 Ekim 1961'de, Genelkurmay Başkanı Cevdet Sunay, müdahale kararını imza atan albay ve generalleri karargahında topladı. Kısaca şu sözleri ifade etti. İnönü Başbakan, Cemal Gürsel de Cumhurbaşkanı olacak. Eski demokrat partililer iktidara alınmayacak. Tehlike yok. Müdahale fikrini aklınızdan çıkarın. Daha iki gün önce ihtilal şarkıları söyleyen ve müdahale hazırlıklarına başlayan askerler, Genelkurmay Başkanı'nın sözleri karşısında sessizliğe büründüler. Bir süre sonra askerler ve parti liderleri de bir araya geldi. Ordunun şartları çok netti. İsmet Paşa Başbakan, Cemal Gürsel ise Cumhurbaşkanı olacaktı. 27 Mayıs'ta verilen kararlara sadık kalınacak ve eski Demokrat Parti mensupları affedilmeyecekti. Askerler şartlarını okuduktan sonra İsmet Paşa söz aldı. Tok ve kararlı bir sesle konuştu. Siz anayasa yapmakla iftihar ediyorsunuz. Öyleyse sadık kalın. Bu işler sizin işiniz değil, meclisin işidir. İsmet Paşa tankların karşısında kükremiş ve müdareyi durdurmuştu. Siyasi partiler ise ordunun şartlarını kabul etmişti. 27 Mayıs'a sadık kalmaya ve Cemal Gürsel'i cumhurbaşkanı yapmaya söz verdiler. 25 Ekim 1961 günü Türkiye Büyük Millet Meclisi açıldı ve Milli Birlik Komitesi tarihe karıştı. Parlamento açılmıştı açılmasına ama izleyici localarını askerler doldurmuştu. Adalet Partili vekiller askerlerin kıskacı altındaydı. Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde yapılan cumhurbaşkanlığı oylamasında 27 Mayıs'ın liderine oy vermeyi içlerine sindiremiyorlardı. Dolayısıyla da büyük bir kısmı boş oy kullandı. Buna rağmen Gürsel, askerlerin arzu ettiği gibi cumhurbaşkanı seçildi. Şimdi sıra hükümetin kurulmasına gelmişti. Cemal Gürsel beklendiği üzere hükümeti kurma görevini İsmet İnönü'ye verdi. İnönü ise 3 hafta sonra Adalet Partisi ile Cumhuriyet tarihinin ilk koalisyon hükümetini kurdu. Bu koalisyonda herkes için kazançlar ve kayıplar vardı. CHP tek başına hükümeti kurmayı beklerken iktidarı AP ile paylaşmak zorunda kalmıştı. AP ise ezeli rakipleri CHP'nin liderliğini kabul etmek zorunda kalsa da iktidar ortağı olmayı başarmıştı. AP-CHP Koalisyon Hükümeti'nin Çalışma Bakanlığı'na ise gencecik, utangaç bir gazeteci getirildi. Sadece 36 yaşındaki bu zarif bakanın ismi Bülent Ecevit'ti. Türkiye bu genç siyasetçinin ismini gelecekte çok duyacaktı. CHP-AP Koalisyonu, sivillerin müesses nizam karşısında birlik olarak demokrasiyi kurtarması açısından tarihi bir eşikti. Eğer askerler 1961 seçim sonuçlarını kabul etmeselerdi, Türkiye çok uzun yıllar askeri rejimlerle yönetilebilirdi. Sonuç olarak ihtilallerin, darahaçlarının, ihtiraslı subayların ve tankların arasında demokrasi ayakta kalmıştı. Sürecin kilit kahramanlarından Ragıp Gümüşpala ise bu koalisyonda görev almadı. Ancak askerler tarafından pasifize edilmesinin intikamını, AP'yi kurup büyüterek fena şekilde almış oldu. Ragıp Paşa 1964 yılında vefat etti. AP liderliğine ise genç bir mühendis olan Süleyman Demirel seçildi. Bu sürecin sonunda siyasete giren iki genç isim, Bülent Ecevit ve Süleyman Demirel, gelecekte birbirlerine rakip olacak, Türkiye siyasetinin en dominant liderleri olarak büyük kitleleri peşlerinden sürükleyeceklerdi.

Merhaba, ben Ali Yağız Baltacı. Bilgisayar'ın yeni bölümünde Cumhuriyet tarihimizde kurulan ilk koalisyon hükümetinin hikayesini inceleyeceğiz. Hazırsanız başlayalım.

Çok kısa bir zaman sonra sandık başına gideceğiz. Çoğu otoriteye göre demokrasi tarihimizin en kritik sınavlarından birine gireceğiz.

tarihi bir dönemeci geçmek üzereyken, aklımıza takılan bazı soruların cevabını tarihte bulabilmek mümkün. Öyleyse gelin, yeni bir sandığın arifesinde olduğumuz bu günlerde, Türkiye'nin dönülmez akşamın ufkunda olduğu bir dönemi birlikte anımsayalım. 27 Mayıs 1960 askeri darbesi sonrası, demokrasiye yeniden geçiş sürecini hep birlikte hatırlayalım.

Zira bu dönemi anlamak, Türkiye'nin demokrasiyi hazmetmek için verdiği mücadeleyi anlamak demek. Bugün, biricik umudumuz olan demokrasi kültürümüzü ve birikimimizi, o günlerde dirayetli durmayı başaran insanlara borçluyuz belki de.

Hikayemiz 27 Mayıs 1960 gününden başlıyor. İhtilal ve ihanetine hakim olduğu bir yolculuk bu.

Ana aktörümüz ise bir asker, Ragıp Gümüşpala. Ragıp Paşa, 1897'de doğdu. Henüz Harbiye'den mezun olmadan Cihan Savaşı'nın içinde buldu kendini. Filistin'de savaştı. İngilizlere esir düştü. Esaretten kurtulup geri döndü ve İstiklal Savaşı'na katıldı. Savaşın ardından İstiklal Madalya'sına layık görüldü.

1960'da Orgeneral olarak 3. ordunun başına geçti. 27 Mayıs 1960 günü kendisinden düşük rütbeli subayların ihtilal gerçekleştirdiği haberini alınca Ankara'ya bir ultimatom gönderdi. Darbenin liderinin rütbesi benim rütbemden düşükse ordumla Ankara'ya yürüyüp bu darbeyi bastıracağım dedi.

Ragıp Paşa'nın ultimatomundan endişe duyan tüm General Cemal Madanoğlu, emekli Orgeneral Cemal Gürsel'i askeri uçakla İzmir'den Ankara'ya getirtti. Böylece Ragıp Paşa'ya 27 Mayıs'ın emir komuta zinciriyle gerçekleştirildiği imajı verilecekti. Fakat Ragıp Paşa hala tam ikna olmuş değildi. Bunun üzerine 3 Haziran'da ihtilalin lideri Cemal Gürsel'le bir görüşme yaptı.

Cemal Paşa kendisini genelkurmay başkanı olarak seçtiklerini iletti. Böylece Ragıp Gümüşpala Türk Silahlı Kuvvetleri'nin komutanı oldu. Milli Birlik Komitesi'nin aldığı bu karar akıllıcaydı kuşkusuz. Bu atamayla Gümüşpala'yı ödüllendiriyor hem de onun ihtilale karşı tavır almasının önüne geçiyorlardı.

Üstelik o günlerde genelkurmay başkanlığı çok da kuvvetli bir makam değildi. Zira asıl güç, Milli Birlik Komitesi'nin elindeydi. Gümüşpala, kendisine uzatılan bu havucu yuttu ve genelkurmay başkanlığı teklifini kabul etti. Milli Birlik Komitesi istediğini almış, ihtilalin önünde kalan tek engelliyi de kendi saflarına katmıştı. Daha doğru bir ifadeyle Gümüşpala pasifize edilmişti.

Kısa bir süre sonra tehlikenin geçtiğinden ve Gümüşpala'ya artık ihtiyaçları kalmadığından emin oldu Milli Birlik Komitesi. Hemen karar aldılar ve Genelkurmay Başkanlığı'na getirdikten sadece iki ay sonra Ragıp Paşa'yı emekliye sevk ettiler. Gümüşpala fena tuzağa düşmüştü.

Ragıp Paşa'nın sivil kıyafeti dahi yoktu. 16 yaşında giydiği askeri üniformayı 47 sene boyunca hiç çıkarmamıştı. Sırtından hançerlendiğini hissediyor, öfkesinden çıldırıyordu. Ancak intikam vakti çok da uzakta değildi.

Orduda bunlar yaşanırken, Türkiye'de 27 Mayıs süreci devam ediyordu. Demokrat partililer yaslada da yargılanıyor, radyolarda her gün Milli Birlik Komitesi'nin bildirileri okunuyor, halkın askere sevgi ve tezahüratlarda bulunduğu anlar duyuluyordu. öyle bir hava esiyordu ki sanki bütün ülke ihtilalden çok memnun gibiydi. Tankların üstüne çıkan gençler ve askerlere sarılan insanların görüntüleri gazete mahşetlerini süslüyordu. Medya, üniversiteler ve bürokrasi ihtilali büyük bir zafer edasıyla benimsemiş gibiydi. Öyle toz pembe bir hava vardı ki ev yerinde dişlerini sıkıp bekleyen, içlerinde öfke ve nefret biriktiren geniş halk kitlelerini kimse umursamıyordu. Sanki hepsi bir anda yok olmuş, hayalete dönüşmüşlerdi. Cumhuriyet Halk Partisi lideri İsmet İnönü ise yaşananları evinden takip ediyordu. Sahip olduğu tecrübenin de getirisiyle olayları farklı şekilde okuyordu. Tüm yakınlarının aksine mutluluk değil endişe içindeydi.

Paşa, ülkenin demokrasiye geçiş sancılarını yaşamış bir kişiydi. Kurduğu demokrasi rejimi avucundan kayıp gidiyordu. Ya asker geldiği gibi gitmezse ne olacaktı? Türkiye uzun yıllar cuntayla yönetilebilirdi. Verilen emekler, yapılan kavgalar, kurulan sandıklar hepsi boşa gidecekti.

Bu duyguların içindeki İsmet Paşa, darbenin hemen ertesi günü ihtilal lideri Cemal Gürsel'le görüşmüş, kendisine ordunun birliğini muhafaza etmesini ve bir an evvel seçimlere gidip yönetimi sivillere bırakmasını tavsiye etmişti. Cemal Paşa ise iyi oyunun söylediklerini umursamamış ve esrafındakilere, Paşa gerdeğe girecek bir delikanlı gibi heyecanlı, şeklinde yakışıksız bir yorumda bulunmuştu. Oysa İsmet Paşa, heyecanlı olmak bir yana huzursuzdu. Askerin kışlığa dönmeyeceğinin endişeleniyordu.

Neyse ki İsmet Paşa'nın korkuları gerçekleşmedi. Milli Birlik Komitesi, demokrasiye geçiş sürecini ertelememiş, siyasi partilerin çalışma yapmasına müsaade etmişti.

Böylece 11 Şubat 1961 günü Demokrat Parti'nin mirasçısı olarak Adalet Partisi kuruldu. Partinin kurucu genel başkanı ise ordu tarafından yakından tanınan bir isim olan Ragıp Gümüşbalay'dı. Ragıp Paşa, Genelkurmay başkanlığına getirildikten sadece iki ay sonra emekli edilmesini hazmedememiş, bu öfkeyle de siyasete girmişti.

Üstelik Demokrat Parti'ye oy veren kitlelerin yöneleceği bir partinin kurucu genel başkanı olmuştu. Genel seçimler 15 Ekim 1961 tarihinde yapılacaktı. Cumhuriyet Halk Partisi, Adalet Partisi, Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi ve Yeni Türkiye Partisi seçime iddialı gelen taraflardı. CHP açık ara favori gözüküyordu. Ezili rakipleri Demokrat Parti devrilmiş, liderleri hapsedilmiş, CHP seçmenleri meydanları doldurmuştu.

İsmet Paşa alanlarda gördüğü kalabalıklardan çok etkileniyordu. Dolayısıyla da CHP'nin tek başına iktidar olacağına kesin gözüyle bakıyordu. Adalet Partisi ise seçim öncesinde çekingen bir kampanya yürüttü. Hapisteki demokrat partililerin yakınları tarafından kurulan bu hareketten milletvekili adayı gösterilen kişiler meydanlarda şu sözleri söylüyordu. Gözlerime bakın, size kimi hatırlattığını göreceksiniz.

Seçimlere iddialı şekilde hazırlanan Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi ve Yeni Türkiye Partisi de sağ tandanslı hareketlerdi. Onlar da Demokrat Parti tabanına göz kırpıyor, DP yoksa biz varız mesajı veriyorlardı. 15 Ekim 1961 seçimlerine böyle bir ortamda girildi. Ancak bu seçim bir takım sürprizlere de gebeydi.

Fakat burada bölümümüze kısa bir ara veriyoruz. Geri geldiğimizde 15 Ekim gününe ve sonrasında yaşananlara bakacağız.

yalnızca bir ay kala yatsı aradan haberler geldi. Hasan Polatgan, Fatin Rüştü Zorlu ve Adnan Bendir'e severilen idam cezaları ifade edilmişti.

Celal Bayar ise yaş haddinden dolayı dar ağacından kurtuldu. Bu infazlar Ankara'da şaşırtıcı bir sessizlikle karşılandı. Hiçbir mümahiş ya da protesto düzenlenmedi. Halk gerçek protesto için 15 Ekim'de gerçekleşecek seçimleri bekliyordu.

15 Ekim 1961 günü dar ağaçlarının gölgesinde seçime gitti Türkiye. Açıklanan sonuçlar tam bir şok etkisi yarattı. Adnan Menderes'in mirasçıları beklenmedik bir şekilde geri dönmüştü. Rahatlıkla tek başına iktidar olması beklenen CHP, oyların %36,7'sine sahipti.

Demokrat Parti'nin en büyük mirasçısı AP ise %34,8'de kalmıştı. Diğer iki sağ parti ise oyların geri kalanını eşit bir şekilde bölüşüyordu. Andolu taşrasında Menderes'in beyaz bir atın üstünde Evliya gibi köylüye dolaştığı efsanesi gerçek olmuştu. CHP beklendiği gibi tek başına hükümeti kuramıyordu.

Dahası eğer üç sağ parti kendi aralarında anlaşıp koalisyon kurabilirse CHP hükümetin dışında kalacaktı. 27 Mayıs'ın üstünden sadece 16 ay geçmişti. 16 ay boyunca evlerinde oturup susan, sokağa çıkmayan, yumruklarını sıkan insanlar sandıkta varlıklarını gösterdiler. Demokrat Parti geri dönmüştü. Şimdi akıllarda tek bir soru vardı. Asker bu işe ne diyecekti?

Kelle koltukta devirdikleri iktidarın mirasçıları ilk seçimde yeniden hükümeti kurmak üzereydi. Seçimlerden 6 gün sonra askerler İstanbul Yıldız'daki harp akademilerinde olağanüstü bir toplantıda buluştular. 10 general ve 28 albayın bulunduğu görüşmelerde hemen bir karara varıldı. Meclis açılmayacaktı.

Seçimler iptal edilecek, siyasi faaliyetlerin sürdürülmesine izin verilmeyecekti. Toplantıya katılan tüm askerler 21 Ekim protokolünün altına imza attılar. Ordu mensupları kendilerinden o kadar emindi ki seçimleri iptal ettikten sonra kuracakları hükümet bile hazırdı. Bu iş bitmişti. Türkiye'nin demokrasi hayalleri başka bir bahara kalacaktı.

Subaylar müdaheleden ve arzu ettikleri gibi seçimleri iddia edeceklerinden son derece emindiler. Ancak bir kişiyi hesaba katmayı unutmuşlardı. İsmet İnönü. Paşa çok net konuştu. ''Seçim sonuçlarını tanımayan her kimse beni karşısında bulur.'' dedi. İsmet İnönü yine akil davranmış, tıpkı 1950'de olduğu gibi 1961'de de demokrasinin yanında saf tutmuştu.

O günkü koşullarda askerleri yolundan döndürebilecek tek kişide oydu. Paşa korkmadan ordunun karşısında vaziyet almıştı. Aynı tavrı devlet başkanı Cemal Gürsel ve genelkurmay başkanı Cevdet Sunay'a gösterdiğin önü. Seçim sonuçları iddialedilirse açıktan tavır alırım dedi. Garp cephesi kumandanı tüm itibarını ve tarihi kişiliğini demokrasi uğruna masanın üstüne koymuştu.

23 Ekim 1961'de, Genelkurmay Başkanı Cevdet Sunay, müdahale kararını imza atan albay ve generalleri karargahında topladı. Kısaca şu sözleri ifade etti. İnönü Başbakan, Cemal Gürsel de Cumhurbaşkanı olacak. Eski demokrat partililer iktidara alınmayacak. Tehlike yok. Müdahale fikrini aklınızdan çıkarın.

Daha iki gün önce ihtilal şarkıları söyleyen ve müdahale hazırlıklarına başlayan askerler, Genelkurmay Başkanı'nın sözleri karşısında sessizliğe büründüler. Bir süre sonra askerler ve parti liderleri de bir araya geldi. Ordunun şartları çok netti. İsmet Paşa Başbakan, Cemal Gürsel ise Cumhurbaşkanı olacaktı. 27 Mayıs'ta verilen kararlara sadık kalınacak ve eski Demokrat Parti mensupları affedilmeyecekti.

Askerler şartlarını okuduktan sonra İsmet Paşa söz aldı. Tok ve kararlı bir sesle konuştu. Siz anayasa yapmakla iftihar ediyorsunuz. Öyleyse sadık kalın. Bu işler sizin işiniz değil, meclisin işidir. İsmet Paşa tankların karşısında kükremiş ve müdareyi durdurmuştu.

Siyasi partiler ise ordunun şartlarını kabul etmişti. 27 Mayıs'a sadık kalmaya ve Cemal Gürsel'i cumhurbaşkanı yapmaya söz verdiler. 25 Ekim 1961 günü Türkiye Büyük Millet Meclisi açıldı ve Milli Birlik Komitesi tarihe karıştı.

Parlamento açılmıştı açılmasına ama izleyici localarını askerler doldurmuştu. Adalet Partili vekiller askerlerin kıskacı altındaydı. Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde yapılan cumhurbaşkanlığı oylamasında 27 Mayıs'ın liderine oy vermeyi içlerine sindiremiyorlardı. Dolayısıyla da büyük bir kısmı boş oy kullandı. Buna rağmen Gürsel, askerlerin arzu ettiği gibi cumhurbaşkanı seçildi.

Şimdi sıra hükümetin kurulmasına gelmişti. Cemal Gürsel beklendiği üzere hükümeti kurma görevini İsmet İnönü'ye verdi. İnönü ise 3 hafta sonra Adalet Partisi ile Cumhuriyet tarihinin ilk koalisyon hükümetini kurdu.

Bu koalisyonda herkes için kazançlar ve kayıplar vardı. CHP tek başına hükümeti kurmayı beklerken iktidarı AP ile paylaşmak zorunda kalmıştı. AP ise ezeli rakipleri CHP'nin liderliğini kabul etmek zorunda kalsa da iktidar ortağı olmayı başarmıştı. AP-CHP Koalisyon Hükümeti'nin Çalışma Bakanlığı'na ise gencecik, utangaç bir gazeteci getirildi. Sadece 36 yaşındaki bu zarif bakanın ismi Bülent Ecevit'ti. Türkiye bu genç siyasetçinin ismini gelecekte çok duyacaktı. CHP-AP Koalisyonu, sivillerin müesses nizam karşısında birlik olarak demokrasiyi kurtarması açısından tarihi bir eşikti.

Eğer askerler 1961 seçim sonuçlarını kabul etmeselerdi, Türkiye çok uzun yıllar askeri rejimlerle yönetilebilirdi. Sonuç olarak ihtilallerin, darahaçlarının, ihtiraslı subayların ve tankların arasında demokrasi ayakta kalmıştı. Sürecin kilit kahramanlarından Ragıp Gümüşpala ise bu koalisyonda görev almadı. Ancak askerler tarafından pasifize edilmesinin intikamını, AP'yi kurup büyüterek fena şekilde almış oldu. Ragıp Paşa 1964 yılında vefat etti.

AP liderliğine ise genç bir mühendis olan Süleyman Demirel seçildi. Bu sürecin sonunda siyasete giren iki genç isim, Bülent Ecevit ve Süleyman Demirel, gelecekte birbirlerine rakip olacak, Türkiye siyasetinin en dominant liderleri olarak büyük kitleleri peşlerinden sürükleyeceklerdi.

Bilgisel'de bu hafta, son yılların en popüler siyasetçilerinden Ekrem İmamoğlu'nun politik kariyerindeki kırılma anlarına odaklanacağız. Onun, Türk Ocağı Limasol kalesinden İstanbul Büyükşehir Belediyesi Başkanlığı'na uzanan hikayesine tanıklık edeceğiz. Hazırsanız, başlayalım.











Tüm bölümler ve daha fazlası için podbeemedia.com'u ziyaret et!


----- Podbee Sunar -------

Bu podcast reklam içermektedir.

Bilgisel'de bu hafta, son yılların en popüler siyasetçilerinden Ekrem İmamoğlu'nun politik kariyerindeki kırılma anlarına odaklanacağız. Onun, Türk Ocağı Limasol kalesinden İstanbul Büyükşehir Belediyesi Başkanlığı'na uzanan hikayesine tanıklık edeceğiz. Hazırsanız, başlayalım.

------- Podbee Sunar -------
Bu podcast, getirfinans hakkında reklam içerir.  getirfinans iyi faizi vade beklemeden günlük kazandırır. Kredi faiz oranı düşüktür. Aidatsız kredi kartı sunar. Para transferinden ücret almaz. Sen de getirfinanslı ol. Bu podcast, Garanti BBVA hakkında reklam içerir. Bonus Platinum Dinamik'le tanışın!Kendiliğinden saatte bir değişen güvenlik koduyla internet alışverişlerinin en yeni ve daha da güvenli ödeme yöntemi!
See Privacy Policy at https://art19.com/privacy and California Privacy Notice at https://art19.com/privacy#do-not-sell-my-info.

22: Kalecilikten Politikaya : Ekrem İmamoğlu'nun Siyasi Yaşamı I Tekrar Dosyası

Bilgisel’in yeni bölümünde tüm özellikleriyle dünyanın en özel şehirlerinden olan İstanbul’un siyasi ve kültürel çerçevede 100 yıllık yolculuğunu derledik. Seçim öncesi İstanbul’un yerel dinamiklerini inceledik. Hazırsanız başlayalım.



Bölüm içerisinde referansta bulunduğumuz 31. Bölüm ektedir.

Kalecilikten Politikaya: Ekrem İmamoğlu'nun Siyasi Yaşamı

https://open.spotify.com/episode/61lwVwEsKVgaH5Pic2cReU?si=46d8771418764f09







Tüm bölümler ve daha fazlası için podbeemedia.com'u ziyaret et!

------ Podbee Sunar -------

Bu podcast reklam içermektedir.

Bilgisel’in yeni bölümünde tüm özellikleriyle dünyanın en özel şehirlerinden olan İstanbul’un siyasi ve kültürel çerçevede 100 yıllık yolculuğunu derledik. Seçim öncesi İstanbul’un yerel dinamiklerini inceledik. Hazırsanız başlayalım.

Bölüm içerisinde referansta bulunduğumuz 31. Bölüm ektedir.
Kalecilikten Politikaya: Ekrem İmamoğlu'nun Siyasi Yaşamı
https://open.spotify.com/episode/61lwVwEsKVgaH5Pic2cReU?si=46d8771418764f09

------- Podbee Sunar -------
Bu podcast, getirfinans hakkında reklam içerir.  getirfinans iyi faizi vade beklemeden günlük kazandırır. Kredi faiz oranı düşüktür. Aidatsız kredi kartı sunar. Para transferinden ücret almaz. Sen de getirfinanslı ol. Bu podcast, Garanti BBVA hakkında reklam içerir. Bonus Platinum Dinamik'le tanışın!Kendiliğinden saatte bir değişen güvenlik koduyla internet alışverişlerinin en yeni ve daha da güvenli ödeme yöntemi!
See Privacy Policy at https://art19.com/privacy and California Privacy Notice at https://art19.com/privacy#do-not-sell-my-info.

21: Dünyanın Başkenti: İstanbul'un 100 Yılı

18 Mart Çanakkale Deniz Zaferi'nin 109. yılında olağanüstü bir savaş hikayesiyle huzurlarınızdayız. Aynı asker, aynı savaşta, iki düşman ülkede birden kahraman olabilir mi? Alistair John Taylor mı yoksa Gazi Ali Can Çavuş mu? Tüyler ürpertici bu hikayeye hazırsanız başlayalım.





Oyuncular:

Beyaz Hala: Yasemin Yeşilgöz

Mustafa Kemal Paşa: Metin Bozkurt

Victoria Taylor: Dila Zeynep Dereli

Alistair John Taylor: Kadir Can Değer

Rehber: Gökbey Karataş

Türk Askeri: Zafer Peker

Köylü: Batuhan Kösegil









Tüm bölümler ve daha fazlası için podbeemedia.com'u ziyaret et!

------ Podbee Sunar -------

Bu podcast reklam içermektedir.

18 Mart Çanakkale Deniz Zaferi'nin 109. yılında olağanüstü bir savaş hikayesiyle huzurlarınızdayız. Aynı asker, aynı savaşta, iki düşman ülkede birden kahraman olabilir mi? Alistair John Taylor mı yoksa Gazi Ali Can Çavuş mu? Tüyler ürpertici bu hikayeye hazırsanız başlayalım.


Oyuncular:
Beyaz Hala: Yasemin Yeşilgöz
Mustafa Kemal Paşa: Metin Bozkurt
Victoria Taylor: Dila Zeynep Dereli
Alistair John Taylor: Kadir Can Değer
Rehber: Gökbey Karataş
Türk Askeri: Zafer Peker
Köylü: Batuhan Kösegil

------- Podbee Sunar -------
Bu podcast, getirfinans hakkında reklam içerir.  getirfinans iyi faizi vade beklemeden günlük kazandırır. Kredi faiz oranı düşüktür. Aidatsız kredi kartı sunar. Para transferinden ücret almaz. Sen de getirfinanslı ol. Bu podcast, Garanti BBVA hakkında reklam içerir. Bonus Platinum Dinamik'le tanışın!Kendiliğinden saatte bir değişen güvenlik koduyla internet alışverişlerinin en yeni ve daha da güvenli ödeme yöntemi!
See Privacy Policy at https://art19.com/privacy and California Privacy Notice at https://art19.com/privacy#do-not-sell-my-info.

20: Bir Çanakkale Öyküsü - İki Ulusun Kahramanı Ali Can Çavuş

Küçük bir Osmanlı şehrinden, mazlum bir halkın direniş karargahına, ardından Devrim’in ve Cumhuriyet’in başkentliğine uzanan yolculuk. Bilgisel’in yeni bölümünde Ankara’nın yakın tarihinde bir gezintiye çıkıp şehrin siyasi ve kültürel dokularını inceledik. Hazırsanız başlayalım.









Tüm bölümler ve daha fazlası için podbeemedia.com'u ziyaret et!

------ Podbee Sunar -------

Bu podcast reklam içermektedir.

Küçük bir Osmanlı şehrinden, mazlum bir halkın direniş karargahına, ardından Devrim’in ve Cumhuriyet’in başkentliğine uzanan yolculuk. Bilgisel’in yeni bölümünde Ankara’nın yakın tarihinde bir gezintiye çıkıp şehrin siyasi ve kültürel dokularını inceledik. Hazırsanız başlayalım.

------- Podbee Sunar -------
Bu podcast, getirfinans hakkında reklam içerir.  getirfinans iyi faizi vade beklemeden günlük kazandırır. Kredi faiz oranı düşüktür. Aidatsız kredi kartı sunar. Para transferinden ücret almaz. Sen de getirfinanslı ol. Bu podcast, Garanti BBVA hakkında reklam içerir. Bonus Platinum Dinamik'le tanışın!Kendiliğinden saatte bir değişen güvenlik koduyla internet alışverişlerinin en yeni ve daha da güvenli ödeme yöntemi!
See Privacy Policy at https://art19.com/privacy and California Privacy Notice at https://art19.com/privacy#do-not-sell-my-info.

19: Cumhuriyetin Şehri - Ankara'nın 100 Yılı

8 Mart Dünya Kadınlar Günü’nde Bilgisel’in özel bölümüyle huzurlarınızdayız. Türkiye’de kadınların seçme ve seçilme hakkı kazanması için daha cumhuriyet kurulmadan önce mücadele etmeye başlayan Nezihe Muhiddin’in ve Türkiye Kadınlar Birliği’nin öyküsünü çok seveceksiniz. Hazırsanız başlayalım.

Oyuncular:

Nezihe Muhiddin: Gülşah Dim

Mustafa Kemal Atatürk: Metin Bozkurt









Tüm bölümler ve daha fazlası için podbeemedia.com'u ziyaret et!

------ Podbee Sunar -------

Bu podcast reklam içermektedir.

8 Mart Dünya Kadınlar Günü’nde Bilgisel’in özel bölümüyle huzurlarınızdayız. Türkiye’de kadınların seçme ve seçilme hakkı kazanması için daha cumhuriyet kurulmadan önce mücadele etmeye başlayan Nezihe Muhiddin’in ve Türkiye Kadınlar Birliği’nin öyküsünü çok seveceksiniz. Hazırsanız başlayalım.
Oyuncular:
Nezihe Muhiddin: Gülşah Dim
Mustafa Kemal Atatürk: Metin Bozkurt

------- Podbee Sunar -------
Bu podcast, getirfinans hakkında reklam içerir.  getirfinans iyi faizi vade beklemeden günlük kazandırır. Kredi faiz oranı düşüktür. Aidatsız kredi kartı sunar. Para transferinden ücret almaz. Sen de getirfinanslı ol. Bu podcast, Garanti BBVA hakkında reklam içerir. Bonus Platinum Dinamik'le tanışın!Kendiliğinden saatte bir değişen güvenlik koduyla internet alışverişlerinin en yeni ve daha da güvenli ödeme yöntemi!
See Privacy Policy at https://art19.com/privacy and California Privacy Notice at https://art19.com/privacy#do-not-sell-my-info.

18: Kadının Fendi: Nezihe Muhiddin ve Kadınlar Halk Fırkası

Bilgisel’in yeni bölümünde Yerel Seçimlere kısa bir zaman kala şehirlerimizi mercek altına alıyoruz. Ege’nin incisi İzmir’in 100 yıllık macerası; siyasi yapısı, yerel dinamikleri ve belediyecilik tarihiyle huzurlarınızdayız. Keyifli dinlemeler.

See Privacy Policy at https://art19.com/privacy and California Privacy Notice at https://art19.com/privacy#do-not-sell-my-info.

17: Ege'nin İncisi - İzmir'in 100 Yılı

Bilgisel’in yeni bölümünde Türk sinemasının en kült yapımlarından olan Vizontele’nin kahkahaların arkasına gizlediği sosyo-politik saptamalarını sizler için derledik. Hazırsanız başlayalım.


See Privacy Policy at https://art19.com/privacy and California Privacy Notice at https://art19.com/privacy#do-not-sell-my-info.

16: Kahkahalar Arkasına Gizlenmiş Bir Melodram - Vizontele

Bilgisel’in yeni bölümünde yıkılan Yugoslavya’nın enkazından futbol topuna sarılarak çıkan, Bosna Hersek tarihinin en büyük futbolcusu Edin Dzeko’nun öyküsüyle huzurlarınızdayız. Keyifli dinlemeler.


See Privacy Policy at https://art19.com/privacy and California Privacy Notice at https://art19.com/privacy#do-not-sell-my-info.

15: Savaş ve Yıkımın Ortasından Zirveye - Edin Dzeko

Bilgisel'in yeni bölümünde koskoca bir devletin, bir hayvan türüne karşı açtığı savaşa tanık olacaksınız. Avustralya Ordusu'nun Emu Kuşları'na karşı verdiği mücadelenin hikayesi ile huzurlarınızdayız. Hazırsanız başlayalım.


See Privacy Policy at https://art19.com/privacy and California Privacy Notice at https://art19.com/privacy#do-not-sell-my-info.

14: Tarihin En Enteresan Savaşı - Avustralya, Emu Kuşlarına Karşı

Bilgisel’in yeni bölümünde, büyük deprem felaketinin birinci yılında, kaybettiğimiz canlarımızı anarken, enkaz altında yaşamını yitiren Hataysporlu Christian Aysu’nun yüreklere dokunan hikayesiyle huzurlarınızdayız. Hazırsanız, başlayalım.


See Privacy Policy at https://art19.com/privacy and California Privacy Notice at https://art19.com/privacy#do-not-sell-my-info.

13: Bir Son Saniye Golünün Öyküsü - Christian Atsu

Bilgisel'in bu bölümünde, Türkiye futbol tarihinin en büyük rekabetininin geçmişini inceliyoruz. Fenerbahçe ve Galatasaray arasındaki çekişmenin köklerine iniyoruz. Hazırsanız, başlayalım.


See Privacy Policy at https://art19.com/privacy and California Privacy Notice at https://art19.com/privacy#do-not-sell-my-info.

48: Ezeli Rekabetin Kökleri: Fenerbahçe - Galatasaray Derbisi

Türkiye tarihinde iz bıraksa da geçen zamanda unutulmaya yüz tutan siyasi ve kültürel olaylara sesli bir kapı açıyoruz. Podbee Media yapımı Bilgisel ile hem yakın zaman Türkiye tarihine, hem de toplumsal olayların perde arkasını aralıyoruz.

Bilgisel

Bilgisel'in bu haftaki bölümünde ünlü komedyen Cem Yılmaz'ın kariyerine kısa bir bakış atıyor ve onun en hüzünlü filmi Hokkabaz'ın öyküsüne odaklanıyoruz.


See Privacy Policy at https://art19.com/privacy and California Privacy Notice at https://art19.com/privacy#do-not-sell-my-info.

Podcast'e Soru Sor

Kaydet - Dinle - Gönder

Bildirimler

Bilgisel

Her hafta eklenen yeni bölümleri kaçırma!