Bir çekirdek dünya tarihinin seyrini değiştirdi... Lafa böyle girince, karşınızdakilerin afallaması, hatta sizinle alay etmesi epey olası bir durum. Fakat söz konusu çekirdek kahve olduğunda, işin rengi de değişiyor. Bu çekirdekten elde edilen bir içecek, yüzyıllar içerisinde farklı anlamlar kazanmıştı. Hiçbir Şey Tesadüf Değil'in bu bölümünde o hikâyenin izini sürüyoruz. Bugün modern insanın kimliğinin bir parçası haline gelen kahvenin zaman içinde kültürel, sosyolojik ve politik değişimlere olan etkisini inceliyoruz.



Tüm bölümler ve daha fazlası için ⁠⁠podbeemedia.com⁠⁠'u ziyaret et!



----- Podbee Sunar -------


Bu podcast reklam içermektedir.

Sessiz Bir Devrimin Hikâyesi: Kahve

Sabah kahvesi. Her gün aynı saatte yavaşça dolduruyorsunuz fincanınızı. Ardından soluğu balkonunuzda ya da pencerenizin önünde alıyorsunuz. Siz gündemde ne olup bitti diye bakınırken sokağın sesi evinize doluyor. Hiç aldırış etmiyorsunuz bunu. Derken... Bir yudum alıyorsunuz kupadaki kahvenizden. Kokusu ciğerlerinizi dolduruyor. ve dünya biraz daha katlanılır hale geliyor. Evet, her sabah aynı. Aynı hareketler, aynı sesler, aynı koku. Ama işte siz fark etmeden o fincanda her gün bir şeyler oluyor. Kafamız biraz daha açılıyor. Zihnimiz biraz daha hızlanıyor. Çünkü o sıradan gibi görünen sıvı aslında pek de sıradan değil. Bir fikir gibi. Önce ufacık bir kıpırtı gibi başlasa da yayıldıkça etkisi artan bir şey bu. Bugün bir fincandan çok daha fazlasını konuşacağız sizlerle. Bir içeceğin dünyayı nasıl değiştirdiğinden bahsedeceğiz. Ve belki de bizim aslında onu hiç anlamadığımızı. Kupanızı doldurun. Çünkü bu sadece kahvenin hikayesi değil. Tarihte çok önemsiz gibi görünen, fakat aslında tüm akışı değiştiren bazı şeyler vardır. Bazen o şey patatestir, bazen çay. Sosyal, ekonomik, kültürel ve siyasi devrimlerin arka planında, o değişim ve dönüşümlerin katalizörü gibidir bunlar. İşte kahve de bunlardan birisiydi. Hatta belki de içlerindeki en önemlerinden birisi. Hatta bir zamanlar bu çekirdeğe siyah altın bile diyordu insanlık. Topraktan yetişen bir kültürün ana öznesiydi kahve. Nasıl tüketeceğimizi keşfettiğimizde her şey değişecekti. Öyle ki bugün çok da önem atfetmediğimiz kahvehaneler batı dünyasının aydınlanma sahnesinde çok önemli bir rol oynayacaktı. Aman bebe var, kahveden aydınlanma mı olurmuş demeyin. Gelin anlatayım nasıl oluyormuş. Kahvenin kökenine dair anlatılan eski bir efsane vardır. Etiyopya'da Kaldi adındaki bir çoban bir gün keçilerinin garip şekilde enerjik olduğunu fark eder. Ne olabilir diye düşünürken sürüsünün yediği kırmızı bir meyve dikkatini çeker. Ki bu meyve günümüzde kahve kirazı dediğimiz bitkinin ta kendisidir. Kaldi merak eder bu meyveyi. Hemen çalılardan bir iki tane koparır. Ve bakar tadına. İşte o andan sonra bir uyanış başlar. Bu bir efsaneydi elbette. Fakat gerçek olan bir şey vardı bu hikayede. O da kahvenin etkisi. Öyle ki tarih boyunca daima benzer bir şey yapmıştır kahve. Uyuşmuş zihinleri uyandırmıştır. Esas kayıtlara baktığımızda ise başka bir hikaye karşılıyor bizi. Bu hikayede bizi 15. yüzyıla Arap Yarımadası'nda bugünkü Yemen'e yakın bir yere götürüyor. Burada Sufi dervişlerin uzun gece ibadetlerinde uyanık kalmak için kahveyi kullanmış olduklarına dair kayıtlar bulunur. Daha sonra 16. yüzyılda önce Arap dünyası ve Osmanlı İmparatorluğu'na yayılmış, buradan da Avrupa ve diğer dünya bölgelerine ulaşmış Kahpe. Mekke'den Kahire'ye. Oradan da Şam ve İstanbul'a uzanan bir hikaye yani. İpek yolundaki kervanların da değerli bir yüküymüş o zamanlar Kahpe. İşte bu yolculuğun en önemli duraklarından birisiydi İstanbul. Kahve önce Osmanlı saray mutfağının bir parçası olarak kabul görmüştü. Hatta zamanla imparatorluğun zenginlik ve sofistike kültürünün bir simgesi haline bile gelmişti. Öyle ki tarihteki ilk kahvehane de bizim topraklarımızda. 1554'te İstanbul'da açılmıştı. İşte bu kahvehane yeni bir sosyal devrimin de habercisiydi aslında. Kahve Avrupa'ya ulaştığında yolculuğu da yeni bir evreye girmişti. Kimilerine göre bu serüven 1683'te Viyana kuşatması sonrası Osmanlı ordusunun geride bıraktığı kahve çuvallarıyla başladı. Kimilerine göre ise daha öncesinde Venedikli tüccarların getirdiği egzotik bir ticaret ürünüydü. Ne olursa olsun 17. yüzyılda Avrupa kahveyi tanımış ve kısa sürede bu yeni içeceği denemek isteyenler kahvehaneleri doldurup taşırmaya başlamıştı. Bu kadar ilgi görmesinin ise bir sebebi vardı elbette. Öncelikle dönemin ruhuna da fazlasıyla uygundu kahve. Uzun deniz yolculukları, keşifler, bilimsel atılımlar. Algıların açık, enerjinin yüksek olması gereken durumlar vardı yani. İşte tüm bunların ortasında kahve entelektüel hayatında yakıtı haline gelmişti. Kahvehanelerde insanlar günün yorgunluğunu atarken bir taraftan da paylaşımlar yapıyor, sosyalleşiyor, yeni fikirlerle tanışıyordu. Mesela bizim kültürümüzde eski kahvehanelerin bir tür kütüphaneye dönüştüğü bilinir. Bunun yanında oyunlar oynanır, müzik dinlenir, şiir ve kitap okuma etkinlikleri falan da yapılır. kitaplar ne zaman kahvehaneleri terk etti bilmiyordu. Ama keşke bu kültür devam etseydi. Neyse, işte bu kültür Batı coğrafyasında bambaşka bir devrimi de başlatacaktı. 17. yüzyılda İstanbul'dan Londra'ya, Paris'ten Viyana'ya kahvehaneler aydınların, yazarların, bilim insanlarının ve filozofların düşünce atölyesine dönüşmüştü. Mesela Paris'teki kahvehanelerde kültürel bir dönüşüm başlıyordu. Zira Voltaire, Diderot ve Can Jack Russo gibi isimler bu kahvehanelerin müdavimleriydi. Hatta bir rivayete göre Voltaire günde yaklaşık 50 fincan kahve bile içermiş. Kahve onun uzun saatler boyunca yazı yazmasına ve düşünmesine yardımcı olurmuş. Ya da mesela Londra'daki meşhur bilim topluluğu Royal Society'nin ilk toplantıları kahvehanelerde gerçekleşmişti. Bilim insanları deney ve gözlemlerini burada paylaşıyor, yeni teoriler üzerine tartışıyorlardı. Bir anlamda aydınlanma çağının tohumları atılıyordu bu mekanlarda. Isaac Newton da bir kahve sevdalısıydı mesela. Hatta kütleçekim ile ilgili ilk fikirleri de yine arkadaşlarıyla bir araya geldiği bir kahvehanede ortaya çıkmıştı. Öyle ki hepimizin bildiği o elma düşünce deneyini de bir kahve eşliğinde paylaşmıştı arkadaşlarıyla. Bir anda kahve alelade bir bitki olmaktan çıkmış, tarihe yön verecek bir şey haline gelmişti. O kadar çok etkisi vardı ki Avrupa'da kahvenin. Anlattıkça insan şaşıp kalıyor. Mesela bu içeceğin kültürel etkisinin en çarpıcı örneklerinden birisi 19. yüzyılda Viyana'da yaşanmıştı. O dönem Viyana kahvehaneleri müziğin ve sanatın buluşma noktası olmuş. Bu mekanlar Mozart'dan Beethoven'a, Gustav Klimt'den Egon Schiele'ye kadar birçok sanatçının da uğrak noktasıymış. Öyle ki sanatçılar kahvehanelere gidip birbirlerine ilham kaynağı bile olurlarmış. Kahveden ilham alanlardan birisi de Johan Sebastian Bach imiş o zamanlarda. Ki o bu işi biraz ileri taşıyanlardan. Bach kahveyi o kadar çok severmiş ki bu içeceğe olan sevgisini Caffe Cantante yani Kahve Kantatı adlı eserinde notalara dökmüş. Bu eser 18. yüzyılda kahve içmenin popülerliğini ve toplumdaki etkisini de yansıtıyor aslında. Bununla birlikte Ernest Hemingway'den, James Joyce'a, F. Scott Fitzgerald'dan, J.K. Rowling'e kadar birçok ünlü edebiyatçının da kahveye düşkünlüğü biliniyor. Bu insanlar en bilinen eserlerini yine bol kahve içtiğinde yazmışlar. Kahvenin verdiği uyanıklık onların düşüncelerini harekete geçirmiş, hikayelerini daha da zenginleştirmiş bir noktada. Anlayacağınız kahve sadece insanların enerjisini yükselten ya da onların düşüncelerini hızlandıran bir etkiye de sahip değil. Kültürel paylaşıma da doğrudan vesile olmuştu bu içecek. Bununla birlikte sosyolojik yapının da değişmesine zemin hazırlayan unsurlardan birisi olmuştu. Bunun nasıl başardığını da kısa bir aradan sonra anlatacağım size. Evet, Afrika'da başlayan yolculuk önce Osmanlı'ya, oradan da Avrupa'ya uzanmıştı. Kahve özellikle de 16. yüzyıldan sonra popülerleşmeye başlamış. Bunun etkisiyle açılan kahvehanelerde bilimden müziğe, edebiyattan siyasete kadar birçok alanda gelişmeler yaşanmıştı. Fakat kahvehanelerin en önemli etkisi bu da değildi. Sosyolojik bir değişimin yaşanmasında da rol oynamıştı bu mekanlar. Fransız devrimine kadar Batı dünyasında ciddi bir sınıf ayrımı vardı malumunuz. Fakat bu sınıf ayrımı kahvehanelerde buharlaşmaya başlamıştı. Zenginler, işçiler, filozoflar, bilim insanları ve sıradan kişiler burada yan yana oturabiliyorlardı. Düşünce tarihinin en radikal fikirleri çoğu zaman altın yaldızlı salonlarda değil, dumanlı, gürültülü ve sıradan kahvehanelerde doğmuştu anlayacağınız. Bilim, din ve iktidara karşı geliştirilen fikirler ilk kez buralarda dile getiriliyor. Oradan da topluma yayılıyordu. Hatta ekonomiyi bile etkilemişti kahvehaneler. 18. yüzyılın ünlü kahvehanelerinden biri olan ve Londra'da bulunan Jonathan's Coffee House, Borsa'nın da doğduğu yerde aslında. Bu kahvehanede hisse senedi alım satımı popüler hale gelmişti. Evet, hisse senetleri ve diğer finansal enstrümanlarla ilgili bilgiler burada takas ediliyordu. Öyle ki 1698'de Jonathan's Coffee House müdavimlerinden John Casting, bu kahvehanede hisse senetleri ve emtia fiyatları hakkında düzenli listeler yayınlamaya bile başlamıştı. Bu da zamanla modern borsa işlemlerinin başlangıcı olarak kabul edildi. Tüm bunların neticesinde kahvenin de bir lakabı vardı artık. Siyah altın. Elbette bu kadar topluma sirayet eden ve inanılmaz talep gören herhangi bir şey mutlaka ticaretin de merkezine oturacaktı. Kahvenin gördüğü talep bir noktada onu sömürgeciliğin de önemli bir öznesi haline getirmişti. Avrupa'nın güçlü devletleri bu değerli çekirdeği kontrol etmek için adeta dünyanın dört bir yanına yayılıyordu. Mesela Hollandalılar kahveyi Java adasına getirerek sömürgeci ticaretin temelini atmıştı. Bu sayede kahve, Arabistan'dan Latin Amerika'ya kadar çok geniş bir coğrafyada yetiştirilmeye başlandı. İşte bu kahvenin hikayesinde de önemli bir kırılma noktasıydı. Zira kahveye dair genelde ne kadar iyi şeylerden bahsetsek de sürecin epey karanlık bir yüzü de vardı. Kahve ekonomisi, yerel ve küresel politikaları da şekillendirmeye başlamıştı. Özellikle de 18. yüzyılda Fransa'nın Karayip kolonilerindeki kahve plantasyonları o bölgenin ekonomik ve sosyal yapasının temelini oluşturuyordu. Fakat ne yazık ki bu zenginlik kölelerin sırtından kazanılıyordu. Bir anlamda kölelik ve sömürgeciliğinde temel unsurlarından biri haline gelmişti kahve. Amerikan bağımsızlık savaşı sırasında ise politik bir simge haline geldi. Boston Çay Partisi'nden sonra Amerikan kolonilerinde kahve içmek İngiliz çayına bir alternatif olmuştu. Kahve artık Amerikan milliyetçiliğinin de bir ifadesi olarak kabul ediliyordu o yıllarda. Kahve içmek Amerikalılar için vatanseverlikle eş değerdi yani. 19. yüzyıldaysa endüstriyel devrimin çarkları arasında adeta bir ritüele dönüşmüştü kahve içmek. İşçiler için sabahın erken saatlerinde içilen bir fincan kahve, uzun ve yorucu çalışma saatlerine karşı bir güç kaynağıydı. 20. yüzyıla geldiğimizde ise sadece evde ya da kahvehanede değil, iş yerlerinde de hayatın merkezindeydi. Ofislerdeki kahve mulaları öyle alelade bir alışkanlık değil, başlı başına bir ritüele dönüşmüştü. beyaz yakalıların zihnini açan, mesainin ilk saatlerine nokta koyan bir başlangıç işlevi görüyordu artık kahve. Biliyorum bu içeceğe çok önem atfettiğimi düşünenler var aranızda. Fakat kahvenin tarihsel macerası birçok şeyin de tetikleyicisi olmuştu. Teknoloji çağı da bundan nasibini almıştı elbette. Hem de öncekilerden daha farklı bir şekilde. Silikon Vadisi'nin dahi çocuklarının da en çok tükettiği şeylerden birisiydi kahve. Öyle ki kod satırları kadar kahve de akıyordu buralarda. Startup ofisleri, kahve dükkanlarıyla iç içe geçmişti. Hekatonlar, fikir toplantıları, sunum provaları… Hepsi bir fincanın etrafında döner oldu. Yeni nesil kahveciler, farklı demleme yöntemleri, zincir markalar… Sosyal medyada bu kültürü aldı, cilaladı ve dünyaya yeniden sattı aslında. Ve artık kahve sadece bir içecek değil. Bir estetik, bir poz, hatta bir yaşam tarzının sembolü. Tüm bu sürecin sonunda kahve bir içecek olmaktan çıktı ve modern yaşamın bir yansıması oldu. Globalleşen dünyamızda iletişimin ve bağlantının bir simgesi haline geldi hatta. Farklı kültürler arasında bir köprü işlevi gördü de diyebiliriz. Evet, bugün ülkemizde hala kahvehaneler var. Fakat çoğu zaman öldürmekle anılıyor artık. Oysa tarihe baktığımızda bu mekanlarda fikirlerin yeşerdiği, devrimlerin mayalandığını görüyoruz. Bazı toplumlar bu alanları iyi değerlendirdi. Belki de mesele kahvehane değildi. Mesele bir araya gelip konuşacak cesareti ve fikri olan insanlardı. Bugün toplanma yerleri ise başka. Sosyal medya, podcastler, YouTube videoları. Fakat amaç aynı kalabilir. Değer üretmek. Evet kahve hala aynı kahve. Ama biz o fincanın etrafına ne koyduğumuza dikkat edersek belki yine bir devrim başlatabiliriz.

Sabah kahvesi. Her gün aynı saatte yavaşça dolduruyorsunuz fincanınızı. Ardından soluğu balkonunuzda ya da pencerenizin önünde alıyorsunuz. Siz gündemde ne olup bitti diye bakınırken sokağın sesi evinize doluyor. Hiç aldırış etmiyorsunuz bunu. Derken... Bir yudum alıyorsunuz kupadaki kahvenizden. Kokusu ciğerlerinizi dolduruyor.

ve dünya biraz daha katlanılır hale geliyor. Evet, her sabah aynı. Aynı hareketler, aynı sesler, aynı koku. Ama işte siz fark etmeden o fincanda her gün bir şeyler oluyor. Kafamız biraz daha açılıyor. Zihnimiz biraz daha hızlanıyor. Çünkü o sıradan gibi görünen sıvı aslında pek de sıradan değil. Bir fikir gibi.

Önce ufacık bir kıpırtı gibi başlasa da yayıldıkça etkisi artan bir şey bu. Bugün bir fincandan çok daha fazlasını konuşacağız sizlerle. Bir içeceğin dünyayı nasıl değiştirdiğinden bahsedeceğiz. Ve belki de bizim aslında onu hiç anlamadığımızı. Kupanızı doldurun. Çünkü bu sadece kahvenin hikayesi değil.

Tarihte çok önemsiz gibi görünen, fakat aslında tüm akışı değiştiren bazı şeyler vardır. Bazen o şey patatestir, bazen çay. Sosyal, ekonomik, kültürel ve siyasi devrimlerin arka planında, o değişim ve dönüşümlerin katalizörü gibidir bunlar. İşte kahve de bunlardan birisiydi. Hatta belki de içlerindeki en önemlerinden birisi.

Hatta bir zamanlar bu çekirdeğe siyah altın bile diyordu insanlık. Topraktan yetişen bir kültürün ana öznesiydi kahve. Nasıl tüketeceğimizi keşfettiğimizde her şey değişecekti. Öyle ki bugün çok da önem atfetmediğimiz kahvehaneler batı dünyasının aydınlanma sahnesinde çok önemli bir rol oynayacaktı. Aman bebe var, kahveden aydınlanma mı olurmuş demeyin.

Gelin anlatayım nasıl oluyormuş. Kahvenin kökenine dair anlatılan eski bir efsane vardır. Etiyopya'da Kaldi adındaki bir çoban bir gün keçilerinin garip şekilde enerjik olduğunu fark eder. Ne olabilir diye düşünürken sürüsünün yediği kırmızı bir meyve dikkatini çeker. Ki bu meyve günümüzde kahve kirazı dediğimiz bitkinin ta kendisidir.

Kaldi merak eder bu meyveyi. Hemen çalılardan bir iki tane koparır. Ve bakar tadına. İşte o andan sonra bir uyanış başlar. Bu bir efsaneydi elbette. Fakat gerçek olan bir şey vardı bu hikayede. O da kahvenin etkisi. Öyle ki tarih boyunca daima benzer bir şey yapmıştır kahve. Uyuşmuş zihinleri uyandırmıştır.

Esas kayıtlara baktığımızda ise başka bir hikaye karşılıyor bizi. Bu hikayede bizi 15. yüzyıla Arap Yarımadası'nda bugünkü Yemen'e yakın bir yere götürüyor. Burada Sufi dervişlerin uzun gece ibadetlerinde uyanık kalmak için kahveyi kullanmış olduklarına dair kayıtlar bulunur.

Daha sonra 16. yüzyılda önce Arap dünyası ve Osmanlı İmparatorluğu'na yayılmış, buradan da Avrupa ve diğer dünya bölgelerine ulaşmış Kahpe. Mekke'den Kahire'ye. Oradan da Şam ve İstanbul'a uzanan bir hikaye yani. İpek yolundaki kervanların da değerli bir yüküymüş o zamanlar Kahpe. İşte bu yolculuğun en önemli duraklarından birisiydi İstanbul.

Kahve önce Osmanlı saray mutfağının bir parçası olarak kabul görmüştü. Hatta zamanla imparatorluğun zenginlik ve sofistike kültürünün bir simgesi haline bile gelmişti. Öyle ki tarihteki ilk kahvehane de bizim topraklarımızda. 1554'te İstanbul'da açılmıştı. İşte bu kahvehane yeni bir sosyal devrimin de habercisiydi aslında.

Kahve Avrupa'ya ulaştığında yolculuğu da yeni bir evreye girmişti. Kimilerine göre bu serüven 1683'te Viyana kuşatması sonrası Osmanlı ordusunun geride bıraktığı kahve çuvallarıyla başladı. Kimilerine göre ise daha öncesinde Venedikli tüccarların getirdiği egzotik bir ticaret ürünüydü.

Ne olursa olsun 17. yüzyılda Avrupa kahveyi tanımış ve kısa sürede bu yeni içeceği denemek isteyenler kahvehaneleri doldurup taşırmaya başlamıştı. Bu kadar ilgi görmesinin ise bir sebebi vardı elbette. Öncelikle dönemin ruhuna da fazlasıyla uygundu kahve. Uzun deniz yolculukları, keşifler, bilimsel atılımlar. Algıların açık, enerjinin yüksek olması gereken durumlar vardı yani.

İşte tüm bunların ortasında kahve entelektüel hayatında yakıtı haline gelmişti. Kahvehanelerde insanlar günün yorgunluğunu atarken bir taraftan da paylaşımlar yapıyor, sosyalleşiyor, yeni fikirlerle tanışıyordu. Mesela bizim kültürümüzde eski kahvehanelerin bir tür kütüphaneye dönüştüğü bilinir. Bunun yanında oyunlar oynanır, müzik dinlenir, şiir ve kitap okuma etkinlikleri falan da yapılır.

kitaplar ne zaman kahvehaneleri terk etti bilmiyordu. Ama keşke bu kültür devam etseydi. Neyse, işte bu kültür Batı coğrafyasında bambaşka bir devrimi de başlatacaktı. 17. yüzyılda İstanbul'dan Londra'ya, Paris'ten Viyana'ya kahvehaneler aydınların, yazarların, bilim insanlarının ve filozofların düşünce atölyesine dönüşmüştü. Mesela Paris'teki kahvehanelerde kültürel bir dönüşüm başlıyordu.

Zira Voltaire, Diderot ve Can Jack Russo gibi isimler bu kahvehanelerin müdavimleriydi. Hatta bir rivayete göre Voltaire günde yaklaşık 50 fincan kahve bile içermiş.

Kahve onun uzun saatler boyunca yazı yazmasına ve düşünmesine yardımcı olurmuş. Ya da mesela Londra'daki meşhur bilim topluluğu Royal Society'nin ilk toplantıları kahvehanelerde gerçekleşmişti. Bilim insanları deney ve gözlemlerini burada paylaşıyor, yeni teoriler üzerine tartışıyorlardı. Bir anlamda aydınlanma çağının tohumları atılıyordu bu mekanlarda. Isaac Newton da bir kahve sevdalısıydı mesela.

Hatta kütleçekim ile ilgili ilk fikirleri de yine arkadaşlarıyla bir araya geldiği bir kahvehanede ortaya çıkmıştı. Öyle ki hepimizin bildiği o elma düşünce deneyini de bir kahve eşliğinde paylaşmıştı arkadaşlarıyla.

Bir anda kahve alelade bir bitki olmaktan çıkmış, tarihe yön verecek bir şey haline gelmişti.

O kadar çok etkisi vardı ki Avrupa'da kahvenin. Anlattıkça insan şaşıp kalıyor. Mesela bu içeceğin kültürel etkisinin en çarpıcı örneklerinden birisi 19. yüzyılda Viyana'da yaşanmıştı. O dönem Viyana kahvehaneleri müziğin ve sanatın buluşma noktası olmuş. Bu mekanlar Mozart'dan Beethoven'a, Gustav Klimt'den Egon Schiele'ye kadar birçok sanatçının da uğrak noktasıymış.

Öyle ki sanatçılar kahvehanelere gidip birbirlerine ilham kaynağı bile olurlarmış. Kahveden ilham alanlardan birisi de Johan Sebastian Bach imiş o zamanlarda. Ki o bu işi biraz ileri taşıyanlardan. Bach kahveyi o kadar çok severmiş ki bu içeceğe olan sevgisini Caffe Cantante yani Kahve Kantatı adlı eserinde notalara dökmüş.

Bu eser 18. yüzyılda kahve içmenin popülerliğini ve toplumdaki etkisini de yansıtıyor aslında. Bununla birlikte Ernest Hemingway'den, James Joyce'a, F. Scott Fitzgerald'dan, J.K. Rowling'e kadar birçok ünlü edebiyatçının da kahveye düşkünlüğü biliniyor. Bu insanlar en bilinen eserlerini yine bol kahve içtiğinde yazmışlar.

Kahvenin verdiği uyanıklık onların düşüncelerini harekete geçirmiş, hikayelerini daha da zenginleştirmiş bir noktada. Anlayacağınız kahve sadece insanların enerjisini yükselten ya da onların düşüncelerini hızlandıran bir etkiye de sahip değil. Kültürel paylaşıma da doğrudan vesile olmuştu bu içecek.

Bununla birlikte sosyolojik yapının da değişmesine zemin hazırlayan unsurlardan birisi olmuştu.

Bunun nasıl başardığını da kısa bir aradan sonra anlatacağım size. Evet, Afrika'da başlayan yolculuk önce Osmanlı'ya, oradan da Avrupa'ya uzanmıştı. Kahve özellikle de 16. yüzyıldan sonra popülerleşmeye başlamış. Bunun etkisiyle açılan kahvehanelerde bilimden müziğe, edebiyattan siyasete kadar birçok alanda gelişmeler yaşanmıştı. Fakat kahvehanelerin en önemli etkisi bu da değildi.

Sosyolojik bir değişimin yaşanmasında da rol oynamıştı bu mekanlar. Fransız devrimine kadar Batı dünyasında ciddi bir sınıf ayrımı vardı malumunuz. Fakat bu sınıf ayrımı kahvehanelerde buharlaşmaya başlamıştı. Zenginler, işçiler, filozoflar, bilim insanları ve sıradan kişiler burada yan yana oturabiliyorlardı.

Düşünce tarihinin en radikal fikirleri çoğu zaman altın yaldızlı salonlarda değil, dumanlı, gürültülü ve sıradan kahvehanelerde doğmuştu anlayacağınız. Bilim, din ve iktidara karşı geliştirilen fikirler ilk kez buralarda dile getiriliyor. Oradan da topluma yayılıyordu. Hatta ekonomiyi bile etkilemişti kahvehaneler.

18. yüzyılın ünlü kahvehanelerinden biri olan ve Londra'da bulunan Jonathan's Coffee House, Borsa'nın da doğduğu yerde aslında. Bu kahvehanede hisse senedi alım satımı popüler hale gelmişti. Evet, hisse senetleri ve diğer finansal enstrümanlarla ilgili bilgiler burada takas ediliyordu.

Öyle ki 1698'de Jonathan's Coffee House müdavimlerinden John Casting, bu kahvehanede hisse senetleri ve emtia fiyatları hakkında düzenli listeler yayınlamaya bile başlamıştı. Bu da zamanla modern borsa işlemlerinin başlangıcı olarak kabul edildi. Tüm bunların neticesinde kahvenin de bir lakabı vardı artık. Siyah altın.

Elbette bu kadar topluma sirayet eden ve inanılmaz talep gören herhangi bir şey mutlaka ticaretin de merkezine oturacaktı. Kahvenin gördüğü talep bir noktada onu sömürgeciliğin de önemli bir öznesi haline getirmişti. Avrupa'nın güçlü devletleri bu değerli çekirdeği kontrol etmek için adeta dünyanın dört bir yanına yayılıyordu. Mesela Hollandalılar kahveyi Java adasına getirerek sömürgeci ticaretin temelini atmıştı.

Bu sayede kahve, Arabistan'dan Latin Amerika'ya kadar çok geniş bir coğrafyada yetiştirilmeye başlandı. İşte bu kahvenin hikayesinde de önemli bir kırılma noktasıydı. Zira kahveye dair genelde ne kadar iyi şeylerden bahsetsek de sürecin epey karanlık bir yüzü de vardı. Kahve ekonomisi, yerel ve küresel politikaları da şekillendirmeye başlamıştı.

Özellikle de 18. yüzyılda Fransa'nın Karayip kolonilerindeki kahve plantasyonları o bölgenin ekonomik ve sosyal yapasının temelini oluşturuyordu. Fakat ne yazık ki bu zenginlik kölelerin sırtından kazanılıyordu. Bir anlamda kölelik ve sömürgeciliğinde temel unsurlarından biri haline gelmişti kahve. Amerikan bağımsızlık savaşı sırasında ise politik bir simge haline geldi.

Boston Çay Partisi'nden sonra Amerikan kolonilerinde kahve içmek İngiliz çayına bir alternatif olmuştu. Kahve artık Amerikan milliyetçiliğinin de bir ifadesi olarak kabul ediliyordu o yıllarda. Kahve içmek Amerikalılar için vatanseverlikle eş değerdi yani. 19. yüzyıldaysa endüstriyel devrimin çarkları arasında adeta bir ritüele dönüşmüştü kahve içmek. İşçiler için sabahın erken saatlerinde içilen bir fincan kahve, uzun ve yorucu çalışma saatlerine karşı bir güç kaynağıydı. 20. yüzyıla geldiğimizde ise sadece evde ya da kahvehanede değil, iş yerlerinde de hayatın merkezindeydi. Ofislerdeki kahve mulaları öyle alelade bir alışkanlık değil, başlı başına bir ritüele dönüşmüştü.

beyaz yakalıların zihnini açan, mesainin ilk saatlerine nokta koyan bir başlangıç işlevi görüyordu artık kahve. Biliyorum bu içeceğe çok önem atfettiğimi düşünenler var aranızda. Fakat kahvenin tarihsel macerası birçok şeyin de tetikleyicisi olmuştu. Teknoloji çağı da bundan nasibini almıştı elbette. Hem de öncekilerden daha farklı bir şekilde.

Silikon Vadisi'nin dahi çocuklarının da en çok tükettiği şeylerden birisiydi kahve. Öyle ki kod satırları kadar kahve de akıyordu buralarda. Startup ofisleri, kahve dükkanlarıyla iç içe geçmişti. Hekatonlar, fikir toplantıları, sunum provaları… Hepsi bir fincanın etrafında döner oldu. Yeni nesil kahveciler, farklı demleme yöntemleri, zincir markalar…

Sosyal medyada bu kültürü aldı, cilaladı ve dünyaya yeniden sattı aslında. Ve artık kahve sadece bir içecek değil. Bir estetik, bir poz, hatta bir yaşam tarzının sembolü. Tüm bu sürecin sonunda kahve bir içecek olmaktan çıktı ve modern yaşamın bir yansıması oldu. Globalleşen dünyamızda iletişimin ve bağlantının bir simgesi haline geldi hatta.

Farklı kültürler arasında bir köprü işlevi gördü de diyebiliriz. Evet, bugün ülkemizde hala kahvehaneler var. Fakat çoğu zaman öldürmekle anılıyor artık. Oysa tarihe baktığımızda bu mekanlarda fikirlerin yeşerdiği, devrimlerin mayalandığını görüyoruz. Bazı toplumlar bu alanları iyi değerlendirdi.

Belki de mesele kahvehane değildi. Mesele bir araya gelip konuşacak cesareti ve fikri olan insanlardı. Bugün toplanma yerleri ise başka. Sosyal medya, podcastler, YouTube videoları. Fakat amaç aynı kalabilir. Değer üretmek.

Evet kahve hala aynı kahve. Ama biz o fincanın etrafına ne koyduğumuza dikkat edersek belki yine bir devrim başlatabiliriz.

1919'un bir gününde John B. Watson sokakta yürürken köpeklerden aşırı korkan bir çocuk gördü. Bu göründü anında aklına kazınmış, ilerleyen günlerde bazı sorulara dönüşmüştü.  "Acaba yeni doğmuş bir bebek, evcil hayvanlardan korkar mı? Böyle bir korku doğuştan var olabilir mi? Yoksa bu korku sonradan mı öğrenilir?" İşte bu sorular bugün yapılsa gerçekleştirenin de, gerçekleşmesine izin verenin de yıllarca hapishanede yatmasına neden olacak bir dizi deneye zemin hazırlamıştı. Hiçbir Şey Tesadüf Değil'in bu bölümünde o deneylerin hikayesine odaklanıyor, Little Albert Deneyi'ni inceliyoruz.



 Tüm bölümler ve daha fazlası için ⁠⁠⁠⁠podbeemedia.com⁠⁠⁠⁠'u ziyaret et!



----- Podbee Sunar -------



Bu podcast reklam içermektedir.

Psikoloji Tarihinin En Tartışmalı Meselesi: Little Albert Deneyi

Percy Spencer, cebindeki fıstıklı bir atıştırmalık sayesinde birçok evin baş köşesinde yerini almış bir cihaz icat etti: mikrodalga fırın. Peki nasıl oldu da, bu elektromanyetik dalgalar bir anda dünden kalan yemeği ısıttığımız bir cihaza dönüştü? Hiçbir Şey Tesadüf Değil'in bu bölümünde, bilim ile gerçek yaşamın doğrudan kesiştiği bu mucizevi aletin acayip hikayesine beraber bir yolculuk yapıyoruz.





Tüm bölümler ve daha fazlası için ⁠⁠⁠⁠podbeemedia.com⁠⁠⁠⁠'u ziyaret et!



----- Podbee Sunar -------



Bu podcast reklam içermektedir.

Kazara Mucize: Mikrodalga Fırın

Elon Musk'ın yirmi yıldır neredeyse tek bir takıntısı var: Mars’a ulaşmak. Son bir yıldır ise, varıldığında ne olacağı konusundaki çalışmalarını hızlandırdı. Hiçbir Şey Tesadüf Değil'in bu bölümünde; Musk'ın zihnine ve projelerine bir yolculuk yapıyoruz. Bakalım Musk, çılgın planlarını gerçekleştirebilecek mi? Yoksa bu sadece 21. yüzyılın en büyük bilim kurgu hikayesi olarak mı kalacak?





Tüm bölümler ve daha fazlası için ⁠⁠⁠⁠podbeemedia.com⁠⁠⁠⁠'u ziyaret et!



----- Podbee Sunar -------

Bu podcast reklam içermektedir.

Kalkın! Mars'a Gidiyoruz!

Üç milyar insanı kurtaracağınızı bilseydiniz ölür müydünüz? Ya da milyarlarca insanın hayatını kurtarmak için masum bir insanı öldürmek zorunda kalsaydınız yapar mıydınız? Hiçbir Şey Tesadüf Değil’in bu bölümünde zor ahlaki kararları verme süreçlerimizi, farklı felsefi bakış açılarına göre inceliyoruz. 



Tüm bölümler ve daha fazlası için ⁠⁠⁠podbeemedia.com⁠⁠⁠'u ziyaret et!



----- Podbee Sunar -------


Bu podcast reklam içermektedir.

 Üç Milyar İnsanı Kurtaracağınızı Bilseydiniz Ölür Müydünüz?

İkinci Dünya Savaşı'nın karanlık günlerinde, Almanya'nın Hillersleben kasabasında, Nazi rejiminin en gizli ve tehlikeli silah araştırma merkezlerinden biri saklanıyordu. İçeride 150 mühendis ve fizikçi, günün her saati durmaksızın çalışıyordu. Peki, bu bilim insanları neyin peşindeydi? Bu gizli üssün duvarları ardında ne saklanıyordu? Hiçbir Şey Tesadüf Değil'in bu bölümünde, Nazilerin araştırma merkezine yakından bakıyoruz. 



Tüm bölümler ve daha fazlası için ⁠⁠podbeemedia.com⁠⁠'u ziyaret et!



----- Podbee Sunar -------


Bu podcast reklam içermektedir.

Nazilerin Gizli Projesi - Sonnengewehr

Bugün gökyüzüne baktığımızda ışıklar, yıldızlar her yerde. Oysa bu manzara, evrenin yolculuğunun yalnızca küçük bir kesiti. Peki, bu görkemli şölen nasıl başladı? Yıldızlardan önce evrende neler vardı? İşte bu bölümde, evrenin karanlıktan ışığa uzanan hikayesini birlikte keşfedeceğiz.



Tüm bölümler ve daha fazlası için ⁠⁠podbeemedia.com⁠⁠'u ziyaret et!



----- Podbee Sunar -------


Bu podcast reklam içermektedir.

 İlk Işığın Öyküsü

İnsanlar trajik bir olay karşısında yardım edebilecek durumdayken, neden harekete geçmeyi seçmiyor?  “Seyirci Kalma Etkisi” aslında bize ne anlatıyor? Kitty Genovese’in hikâyesinden Rosa Parks’ın direnişine uzanan bu bölümde, küçük bir kıvılcımın nasıl büyük dönüşümler başlatabileceğini keşfediyoruz. 










Tüm bölümler ve daha fazlası için ⁠⁠podbeemedia.com⁠⁠'u ziyaret et!



----- Podbee Sunar -------


Bu podcast reklam içermektedir.

Kalabalıkta Kaybolan Sorumluluk: Seyirci Kalma Etkisi

Borderline Kişilik Bozukluğu; bir gün zirvede, ertesi gün dipte yaşanan duyguların, tutarsız bağların ve içten içe kemiren boşluk hissinin olduğu bir deneyim. Çoğu zaman anlaşılmayan veya yanlış etiketlenen bu tablo, gerçekte çok daha derin bir hikâye barındırıyor. Peki sınırda olmak, aslında bize ne söylüyor?








Tüm bölümler ve daha fazlası için ⁠⁠podbeemedia.com⁠⁠'u ziyaret et!



----- Podbee Sunar -------


Bu podcast reklam içermektedir.

Borderline Kişilik Bozukluğu

4,5 milyar yıl öncesine gidiyoruz; her şeyin karanlık olduğu, gökyüzünü ateşin ve taşların doldurduğu zamana. Havanın içi yanık taş kokusuyla doluydu. Sanki gökten hiç bitmeyen bir yağmur yağıyor ama bu yağmur damlalardan değil, ateşten, külden ve çığlık gibi yankılanan çarpışmalardan oluşuyordu. Peki, böylesine yanan ve parçalanan bir dünyadan nasıl oldu da yaşam doğdu?








Tüm bölümler ve daha fazlası için ⁠⁠podbeemedia.com⁠⁠'u ziyaret et!



----- Podbee Sunar -------


Bu podcast reklam içermektedir.

Yaşam Mucizesi Nasıl Başladı?

Felaketler, yangınlar, pandemi, savaşlar… Bir sürü acı, yığınla sorun… Tüm bunlar bizi derin sorgulamalara da itiyor elbette. Teknolojik gelişmelerle birlikte bu sorgulamalar da form değiştirdi tabii ki. Artık yaşadığımız hayatın bir video oyun tasarımcısı tarafından yaratıldığını düşünenler de var. Hiçbir Şey Tesadüf Değil'in bu bölümünde biz de aynı sorgulamayı yapıyoruz. Fizikten felsefeye, bilim kurgudan inanç sistemlerine kadar uzanıp; "Acaba bir oyunun içinde mi yaşıyoruz?" sorusunu kendimize soruyoruz.




Tüm bölümler ve daha fazlası için ⁠⁠podbeemedia.com⁠⁠'u ziyaret et!



----- Podbee Sunar -------


Bu podcast reklam içermektedir.

Bir Video Oyunun İçinde Olabilir miyiz?

İnsan zihni büyük sayılarla başa çıkmakta iyi değildir pek. Garip ve ender rastlanan olaylarla karşılaştığında, hemen anlam yüklemeye başlar. Tesadüf der kimi zaman. Bazen kader, bazen mucize diye tanımlar bu tür durumları. Fakat çoğu zaman bu mucizeler, yeterince tekrar eden sistemlerde, kaçınılmaz olan şeylerdir aslında. Hiçbir Şey Tesadüf Değil'in bu bölümünde, sırtımızı istatistik bilimine dayıyoruz. Rastlantının gerçekliğini sorguluyor, istatistiğin neye çare olup, neyi yok saydığını değerlendiriyoruz.





Tüm bölümler ve daha fazlası için ⁠⁠podbeemedia.com⁠⁠'u ziyaret et!



----- Podbee Sunar -------


Bu podcast reklam içermektedir.

Rastlantının İstatistiği: Sayılar Gerçeği Anlatır mı?

İnsanlık tarihini değiştiren bazı keşifler sanki bir rastlantıymış gibi anlatılır. Halbuki hiçbir şey tesadüf değil. İşte biz de bu yüzden buradayız. Cengiz Çalışkan, nam-ı diğer Bebar Bilim ve Podbee Media'nın beraber hazırladığı ve bu podcast serisinde bizi bugüne getiren tüm bilimsel, kültürel, toplumsal dönüm noktalarından geçeceğimiz büyük bir yolculuğa çıkıyoruz.

Hiçbir Şey Tesadüf Değil

İnsanın garip bir yanı var… Sevdiği herkesi yanında istiyor. Ama işte bir noktada ilişkilerimiz tıkanmaya başlıyor. İşte bu durum bir soruyu çıkarıyor ortaya: Hayatımıza kaç insan sığar? Cevap vermesi epey zor bir soru gibi gelebilir bu, fakat aslında bilimsel bir açıklaması var. Hiçbir Şey Tesadüf Değil'in bu bölümünde Robin Dunbar'ın beyin ve sosyal ilişkiler bağlantısı kurduğu çalışmaları, sosyal medyanın bu sürece etkisini ve zihnimizin çalışma sistemini inceliyoruz. 






Tüm bölümler ve daha fazlası için ⁠⁠podbeemedia.com⁠⁠'u ziyaret et!



----- Podbee Sunar -------


Bu podcast reklam içermektedir.

Podcast'e Soru Sor

Kaydet - Dinle - Gönder

Bildirimler

Hiçbir Şey Tesadüf Değil

Her hafta eklenen yeni bölümleri kaçırma!